Jörg Halubek begon in 2020 aan een veelbelovende Bach-tour door letterlijk een reis te maken langs inspirerende barokorgels in Duitsland. Op ieder album staan daarom ook op de voorkant trots de coördinaten weergegeven van de tussentijdse pleisterplaatsen. Eind vorig zijn er weer twee dubbel-cd’s verschenen. Maar eerlijk is eerlijk, we komen in deze tijd om van hoogstaande Bach-integralen op goede orgels. Voegt Halubek nog wel echt iets toe?
advertentie
Nadat Jörg Halubek zuidelijk begon (Ansbach) en daarna Thüringen (Waltershausen) heeft aangedaan, ging de reis voor de volgende albums naar het noorden. Via de hanzesteden Hamburg en Lüneburg belandde hij uiteindelijk aan de Noordzeekust in de fraaie dorpskerk van Altenbruch. In zekere zin is het ook de reis die Bach deels letterlijk en deels via overgeleverde en overgeschreven composities maakte.
Om deze reis te kunnen meebeleven is er naast de goed verzorgde booklets op de website organ-landscapes.com een aantrekkelijke visuele presentatie te vinden. Hierbij is vooral de uitgebreide video-documentatie van de eindbestemming een aanrader. Grappig is dat de orgels in zowel Hamburg als Lüneburg Nederlandse roots hebben. In Lüneburg legde Hendrik Niehoff de basis voor het imposante instrument en werd het vervolgens door Matthias Dropa uitgebouwd tot een echt Noord-Duits instrument. In Hamburg legde Flentrop een meesterproef af door een reconstructie te bouwen op basis van schamele achttiende-eeuwse resten en overgeleverde documentatie. De geschiedenis is hiermee rond.
Stralend
Voor het eerste deel van de Neumeister-Sammlung wordt naar de kolos van de Katharinenkirche in Hamburg getogen. Toen Bach deze miniatuurtjes, waarschijnlijk grotendeels nog in Ohrdruf, schreef zal hij nog weinig ervaring hebben gehad met instrumenten van een dergelijke omvang en de bijbehorende akoestiek. Het zal voor hem ongetwijfeld een mooie jongensdroom zijn geweest om juist voor en op dergelijke instrumenten muziek te mogen maken.
En klinken doet het hier! Halubek omlijst de koralen met aantal werken waarbij Bach zich liet inspireren door de Noord-Duitse traditie. Het is weer volop genieten van zowel het muzikale spel van Halubek als de schitterende creatie van Flentrop. Wat een groots plenum bij het Capriccio E-dur. Ondanks dat er eigenlijk bescheiden wordt geregistreerd staat het als een huis en zorgen de Rauschpfeife en Mixtuur voor een twinkelende kroon. Maar ook in de kleinere bezettingen toont Flentrop zich de meester. Bij één van de koralen dienen de Trompete en Zinck, aangevuld met enkele fluiten als een indrukwekkende uitkomende stem. Deze registratie zou meerstemmig ook een heel fraai consort op kunnen leveren.
Er is veel aandacht besteed aan het uitzoeken van de registraties zodat alle klankkleuren wel voorbij komen. Het boeiende van de huidige generatie Bach-spelers is dat zij meer ruimte nemen om ook werken te programmeren die Bach voor klavecimbel heeft geschreven.
Werd Sweelinck de ‘Hamburger Organistenmaker’ genoemd, Flentrop verdient de titel ‘Hamburger Orgelmaker’. Wat blijft het een ontzettend gaaf instrument, een stralend plenum, heerlijk tongwerkenensemble en daar tussendoor klinken dragende prestanten en ronde fluiten. Het is niet voor niets dat het orgel sinds oplevering veelvuldig wordt bespeeld en op de zilveren schijf wordt vastgelegd. Zonder de koralen tekort te doen is Halubek hier vooral in de vrije werken in zijn element. Statig en feestelijk komt de grote C-dur binnen, luister vooral ook hoe hij in de fuga als het ware op de golven van de akoestiek speelt.
Orgel van Böhm
Voor het Orgelbüchlein wordt Lüneburg aangedaan. Bach genoot er zijn middelbare schooljaren en haalde zijn hart op tijdens de lessen van Georg Böhm. Het Orgelbüchlein ontstond pas veel later, maar naast de basis die hij thuis had meegekregen, zal hij vooral in Lüneburg de veelkleurigheid van het kerkelijk orgelspel zich eigen hebben gemaakt.
Voor wie weleens in de St. Johannis is geweest weet hoe indrukwekkend kerk en orgel op je afkomen. Het instrument zelf kent een bewogen geschiedenis die loopt van de 16e tot en met de 20e eeuw. Toen Böhm er organist was werd het instrument uitgebreid tot een instrument met vier volwaardige werken. Helaas is het in 19e en 20e eeuw een aantal keer verbouwd waarbij er veel verloren ging. Dietrich von Amsberg (familie van Prins Claus, zodat we ook weer weten dat zijn voorliefde voor het orgel genetisch was bepaald) was jarenlang warm pleitbezorger van het instrument, mede dankzij zijn inzet is er in 1953 en 1976 een eerste poging gedaan om het terug te brengen naar de situatie aan het begin van de 18e eeuw. Echter de gehanteerde restauratieprincipes zijn met de oren en ogen van onze tijd op zijn zachts gezegd omstreden. Voor een betere reconstructie wordt inmiddels gespaard. Desondanks is het, mede dankzij de uitgekiende registraties, nog steeds een instrument wat nog veel van de oude kern laat horen.
Vaak hoor je beweren dat het Orgelbüchlein niet geschikt is om als verzameling te spelen. Wat mij betreft toont deze uitvoering aan dat dit wel degelijk kan. Halubek speelt niet zomaar 45 koralen, maar doet dit duidelijk in samenhang. Beluister hoe ingetogen, bijna schuchter, de adventsperiode wordt inzet waarna hij gaandeweg echt naar het kerstfeest toeleeft. We worden helemaal meegenomen door de gang van het kerkelijk jaar. De kracht van Halubek zit vaak ook in de kleine details. Buitengewoon mooi is bijvoorbeeld het ‘Ich ruf zu Dir’. Hij begint heel rustig met een 8-4-3 combinatie, maar gaandeweg voegt hij verrassende versieringen toe waardoor je ineens heel anders gaat luisteren. Een hele gave uitvoering!
Geleerd van Böhm
Tot slot reizen Halubek met Bach door naar Altenbruch. In de tas gaan de partita’s mee die Bach onder de bezielende leiding van Böhm heeft leren componeren. In tegenstelling tot Lüneburg is Altenbruch één van de best bewaarde barokorgels met een boeiende ontwikkelingsgeschiedenis van de 15e tot aan het begin van de 18e eeuw. Ahrend had de eer om het begin deze eeuw te restaureren zonder veel te hoeven reconstrueren. Het resultaat is een groot drieklaviers dorpsorgel.
Partita’s zijn een uitgelezen kans om de veelkleurigheid van een orgel te demonstreren, dus horen we ook dit instrument in veel combinaties voorbij komen. Wat een gaaf instrument. Zonder andere registers tekort te doen zijn het vooral de beide quintadenen die bijzonder fraai zijn en daarom ook veel aan bod komen. Mede gegeven de omvang van de kerk en beperkte akoestiek is het behoedzaam registeren, een plenum maak je maar met een paar registers.
Het is wel jammer dat Altenbruch alleen aan het woord komt in de partita’s. Niet alleen is een schijf vol met koraalvariaties programmatisch wat minder boeiend, maar je wil vooral meer horen van dit instrument in bijvoorbeeld wat vroege grotere werken. Wellicht komt dat nog, want na het geleerde van Böhm zal er zeker nog aandacht komen voor de invloed van Buxtehude. Een hele mooie kennismaking met een instrument wat onterecht in de schaduw staat van veel andere Noordduitse orgels. Een groot orgel in een dorpskerk met een beperkte akoestiek vraagt om zorgvuldige articulatie. Laat dat nu juist een van de sterke kanten van het spel van Jörg Halubek zijn!
Tot slot
De opnamen zijn van een goed niveau. Enerzijds zijn ze ruimtelijk opgenomen, maar tegelijkertijd zijn veel details van de bespeler en instrumenten te volgen. De booklets zijn beknopt maar toch informatief. Helaas zitten er paar foutjes in de vermelde registraties. Ondanks dat je je weleens afvraagt of de eindeloze stroom van Bach-cd’s niet eens moet opdrogen, bewijzen deze beide dubbelaars dat de grote Bach zo veelzijdig is dat je er niet op uitgespeeld en geluisterd raakt, zeker in combinatie met het unieke orgellandschap wat onze oosterburen rijk is. Jörg Halubek zorgt met zijn verfrissende aanpak voor nieuwe energie. Een uitnodiging om deze reis mee te maken!
Bach Organ Landscapes
53°32?46.0?N 9°59?42.4?E
Hamburg | Stylus Fantasticus
Veertien orgelkoralen uit de Neumeister Sammlung; Valet will ich Dir geben, BWV 735a; Toccata in C, BWV 564; Praeludium und Fuge in C, BWV 531; Fuga in c, BWV 575; Toccata in D, BWV 912a; Praeludium und Fuge in d, BWV 549a; Fuga in B, BWV 955a; Capriccio in honorem Johann Christoph Bachii, BWV 993
Jörg Halubek, Flentrop-orgel (2009/2013) St. Katharinenkirche, Hamburg (D)
Berlin Classics/Edel – 0302084BC, TT 106′, opname 2020, booklet 15 p. DU/EN, prijs € 18,00 | organ-landscapes.com
Bach Organ Landscapes
53°14’52.7?N 10°24’47.8?E
Lüneburg, Altenbruch | Orgelbüchlein, Choralpartiten
Orgelbüchlein BWV 599-644; Vier Choralpartiten BWV 766, 767, 768, 770
Jörg Halubek, Niehoff/Dropa-orgel (1553/1715) St. Johannis te Lüneburg (D) en Klapmeyer-orgel (1720) St. Nicolai te Altenbruch (D)
Berlin Classics/Edel – 0302085BC, TT 110′, opname 2020, booklet 16 p. DU/EN, prijs € 18,00 | organ-landscapes.com
