Berucht en beroemd tegelijk, dat is het orgel in Waltershausen. Toen ik ooit aan de deur van de kerk stond waarschuwde de koster mij er al voor: je raakt verslaafd aan die klank, maar het is een draak om op te spelen.
advertentie
En hij had gelijk, een middagje Waltershausen was weldadig voor gehoor en geest, maar je was gesloopt door de onhandige zit en de stugge mechaniek. Desondanks weerhoudt dat veel Bach-spelers er niet van om met muziek en opnameapparatuur naar Thüringen af te reizen. Groot gelijk hebben ze.
Het is daarom bijna vanzelfsprekend dat Jörg Halubek hier de Thüringer wortels van Bach opzoekt. Weliswaar niet met muziek die de grote meester in zijn jeugdjaren heeft geschreven, maar met het Dritter Theil der Clavier Übung. Zo maakt hij de cirkel rond door het wellicht meest briljante orgelwerk uit zijn late periode weer terug te brengen naar de geboortegrond.
Het orgel in Waltershausen heeft veel gezichten. Bij tijd en wijle klinkt het grof, snijdend en soms zelfs op het lompe af, maar het heeft ook heel fijnzinnige fluiten. Het plenum staat als een huis. Hier worden deze elementen nog extra geaccentueerd doordat dit forse instrument in een kerk staat met een fraaie maar ook weer niet ruim bemeten akoestiek. Daardoor is alles tot in detail te volgen.
Het spel van Halubek is van hoogstaand niveau, maar eerlijk gezegd vond ik het niet altijd even boeiend. Indrukwekkend is vooral de eerste ‘Allein Gott in der Höh’ zei Ehr’ waarbij je denkt dat je ineens een heus blokfluitensemble hoort. De machtig mooie canto fermo in canone over ‘Vater unser im Himmelreich’ klinkt daarentegen wat onrustig. Een lager tempo zou meer rust hebben gegeven en in mijn optiek ook beter aansluiten bij de retoriek die Bach hier volop in heeft verwerkt. Maar voor het overige is het een aangename dubbelaar om naar te luisteren. Op verrassingen moet je echter niet rekenen.
Ondertussen blijf je je toch altijd weer verwonderen over de schoonheid van dit klavieroefenboek. Inderdaad, het zal voor Bach een ongelofelijke oefening geweest om al zijn kennis, ervaring en creativiteit op het gebied van contrapunt te laten samenkomen. Voor de organist vergt het veel studie om al die technieken van Bach te ontdekken en al spelend te laten horen. Ondertussen blijft het voor de luisteraar vooral een oefening in verwondering om ieder keer weer te ervaren hoe zorgvuldig Bach zijn betoog opbouwt.
Halubek heeft als doel om Bach te laten klinken op instrumenten die de grootmeester zelf heeft gekend of op andere wijze een relatie hebben met zijn muziek. Eerder maakte Gerhard Weinberger een soortgelijk tour en deed hierbij ook Waltershausen aan. Ondertussen blijft het de vraag of dit nu het ideale Bach-orgel is? Bach kende zeker de instrumenten van Trost, toch denk ik dat ze niet helemaal aan zijn ideaalbeeld voldeden. Daarvoor waren ze te weinig fijnzinnig.
De Bach-serie gaat een vervolg krijgen in noordelijke richting. Het zal mij niet verbazen als hij uiteindelijk in Naumburg belandt. Hier mocht Bach zelf keuren en je hoort dat dan alles op zijn plek valt doordat het Midden-Duits van Trost en Silbermann fuseert met het Noord-Duitse klankbeeld van Schnitger.
Bach Organ Landscapes blijft een boeiende ontdekkingstocht waarin het achttiende-eeuwse orgellandschap wordt gespiegeld aan de muziek van Bach. Extra meerwaarde is, naast het fraaie design van deze productie, de website deze reis op de voet volgt met mooi fotomateriaal en informatief beeld- en luistermateriaal.
Bach Organ Landscapes
5 0 ° 5 3 ? 5 3 . 9 ? N?1 0 ° 3 3 ? 2 2 . 2 ? E
Bach: Dritter Theil der Clavier Übung
Jörg Halubek, Trost-orgel (1730), Stadtkirche Waltershausen (D)
Berlin Classics/Edel – 0301591BC, TT 100′, opname 09/2017, booklet 20 p DU/EN, prijs € 18,00 | organ-landscapes.com
