De vele ontbrekende bladzijden van Bachs Orgelbüchlein hebben musicologen en componisten al heel wat hoofdbrekens bezorgd en opwinding opgeleverd. Dit niet alleen vanwege de vraag waarom Bach deze waardevolle verzameling niet heeft voltooid, maar ook met de vraag: hoe kunnen we dit boekje in de 21e eeuw dit boekje alsnog vullen.
advertentie
Het zou jammer zijn om al die bladzijden leeg te laten. Er zijn al heel wat voorbeelden voorbijgekomen in eigentijdse of historische vormen. Maar, voor zover ik weet, is dat nog niet gebeurd in de vorm van improvisatie. Die uitdaging is Sietze de Vries in deze dvd/cd-productie nu aangegaan, uiteraard vanuit historisch geïnformeerd perspectief.
De Vries kreeg bovendien de gelegenheid om zijn andere talent volledig te benutten. De afgelopen jaren leerde we hem tijdens de vele online-concerten niet alleen als speler kennen, hij blijkt ook een enthousiast verteller. Vanaf de orgelbank geeft hij een schat aan informatie over het orgel en de muziek. Het masterdocument van deze Fugue State-productie wordt gevormd door de dvd waar we in zeven films van een half uur spel en toelichting negentig koralen met toelichting gepresenteerd krijgen. Wie alleen naar de muziek wil luisteren, kan de beide cd’s afspelen.
Noord-Duits
Sietze de Vries etaleert hier de orgels in Groningen en Leens. Het ‘groene monster’ in de Groningse Martinikerk komt in alle toonaarden voorbij en dat geldt niet in mindere mate voor de bescheidenere dame uit Leens. Voor hem een goede gelegenheid om het Noord-Duitse orgeltype voor de muziek van Bach te promoten. Hij laat horen dat hij beide orgels op zijn duimpje kent. Werkelijk alles komt voorbij in een veelvoud aan combinaties.
Of Schnitger dichter bij Bach stond dan Silbermann of Hildebrandt zal altijd onderwerp van gesprek blijven. Dat neemt niet weg dat, ondanks dat De Vries al vele opnamen op beide instrumenten heeft gemaakt, hij de orgels weer overtuigend presenteert en laat zien hoe ze hem inspireren.
Van Bach …
Er is al veel gediscussieerd over waarom Bach ‘slechts’ 46 koralen heeft bewerkt (waarvan de 46e maar een paar maten telt). Aan zijn eigen creativiteit en discipline zou het niet hebben hoeven liggen. Zou het de suggestie van Bach zijn geweest om zijn leerlingen zelf tot improvisatie aan te zetten?
De vertolking door De Vries van Bachs creaties is dik in orde. Hij kiest voor aangename tempi en registreert zeer gevarieerd. Om er twee uit te lichten: indrukwekkend is het verstilde koraal Das alte Jahr vergangen ist, waar de Praestant 32 voet kippenvel bezorgt. In Leens viel onder andere de sprankelende registratie bij Heut’ triumphieret Gottes Sohn op. Het is de moeite waard tijdens het luisteren de afgedrukte registraties erbij te pakken, waarbij vooral de gevarieerde inzet van de tongwerken bij beide orgels opvalt.
… naar de Vries
Bij de improvisaties leren we dit keer een andere Sietze de Vries kennen. Nou ja, anders? Doordat hij zich nu in het verlengde van Bachs Orgelbüchlein wil bewegen, past breedsprakigheid niet. In die circa anderhalve minuut per koraal moet het wel gebeuren. En het gebeurt ook. Meer nog dan we van hem gewend zijn, laat hij zien en horen dat hij al improviserend een enorm contrapunt beheerst. Uit de luidsprekers klinkt het allemaal zo vanzelfsprekend, maar als je hem op de vingers en voeten kijkt, zie je pas echt wat er allemaal gebeurt.
Stiekem hoopte je natuurlijk op alle 164 koralen worden ingevuld, maar het is ook wel begrijpelijk dat De Vries na 45 eigen creaties een punt zet. Je moet de 46 van de grootmeester zelf niet overtreffen. Bovendien weten we van een deel van de koralen niet eens welke melodie Bach voor ogen had.
Een buitengewoon staaltje contrapunt is het koraal Was mein Gott will, das g’scheh’ alzeit. Een uitdagende canon waarbij ook de overige stemmen een zelfstandige rol krijgen. Maar luister en kijk ook naar Christ, der du bist der helle Tag, waarbij Bachs Herr Gott, nun schleuss den Himmel auf model stond. Wat een concentratie is er nodig om dit samenspel tot een goed einde te brengen.
Soms is hij wat minder puriteins. Bij Ein feste Burg klinkt de melodie in dubbel pedaal. Die voorbeelden kennen we van Bach niet, maar deze grandeur verbeeldt wel hoe fest de Burg is. Een ander koraal waar duidelijk de tekst het voertuig is, is An Wasserflüssen Babylon; welhaast ontroostbaar klinkt het met de herhalende seufzerfiguren.
Beeld en geluid
Wie het voorrecht heeft om te beschikken over een goede geluidsinstallatie en een goed scherm, zal extra genieten van deze productie. De opname is van een hoog niveau, waarbij je je waant in Petruskerk of Martinikerk zelf. De beelden zijn fraai; naast veelvuldig zicht op de speler wordt de sfeer verhoogd met beelden van in- en exterieur van de beide kerken. In de eerste vier delen besteedt De Vries vooral aandacht aan de orgels, vanaf deel vijf staat de muziek centraal, met daarbij, hoe kan het ook anders, vooral veel aandacht voor de missing pages.
De programmatische opbouw van de dvd is een klein minpuntje is. De toelichting van De Vries is soms wel erg versnipperd, vooral merkbaar in deel zes wanneer hij net lekker in zijn verhaal over The Old Hundreth zit en het abrupt wordt afgebroken om weer naar een volgend koraal te gaan. Maar ook op andere momenten had de toelichting wel meer gebundeld mogen worden. Helaas is er geen Nederlandse ondertiteling, maar De Vries spreekt rustig en duidelijk, zodat het Engels goed te volgen is.
Jaren geleden stelde Harald Vogel dat improviseren vooral een ambacht is. Je moet er hard aan werken en continu bijschaven om ervoor te zorgen dat je ambachtelijke kwaliteit levert. Dat Sietze de Vries dit ambacht tot in de puntjes beheerst, laat hij ook nu weer op overtuigende wijze zien en horen.
Bach’s Missing Pages – An Expanded Orgelbüchlein
Sietze de Vries (presentator/organist), Martinikerk Groningen en Petruskerk Leens
Fugue State Films – FSFDVD016; DVD TT 223’29; 2CD TT 141’00; opname 2023; booklet 36 p. EN; prijs € 45,00 | jsbrecords.nl / fuguestatefilms.co.uk
