Het is alsof de makers van deze cd het ons willen toeroepen: ‘We hebben Berlijn ook nog!’ Als het om fraai klinkende orgelreuzen gaat, denken we al snel aan de grote orgels van Frankrijk en Groot-Brittannië, maar Duitsland mag er ook wezen. Niet in de laatste plaats het grootste Sauer-orgel dat we kennen: dat uit de Dom van Berlijn.
advertentie
In mijn archief zit reclamemateriaal van Sauer dat men destijds naar Veenendaal stuurde, omdat men daar overwoog een Sauer-orgel in de Julianakerk te plaatsen. Een grote foto van het orgel van de Dom van Berlijn met de boodschap: dit kunnen wij maken! (Er kwam een Sauer-orgel, een stuk kleiner en het verdween nagenoeg helemaal, begin jaren tachtig van de vorige eeuw.)
Andreas Sieling bracht dit unieke instrument al onder de aandacht met bijvoorbeeld zijn Tournemire-cd ‘Musica Mystica’ en zijn cd vol oude orgelmeesters, bezien door de bril van Karl Straube.
Op deze cd zijn composities te horen van mannen die op een of andere manier gerelateerd waren aan Berlijn, al hebben de meesten het Sauer-orgel nooit gekend.
Onder de gespeelde muziek vindt u werken die – helaas! – niet eerder op cd verschenen.
Van Otto Dienel passeren twee werken de revue. Toen de orgelcultuur in Berlijn in de 19e eeuw nogal op zijn gat lag, was het Dienel die het orgel opnieuw op de kaart zette. En hoe! De politie moest soms concertbezoekers bij de kerk verjagen, omdat het Godshuis afgeladen vol zat. Kom daar nog maar eens om anno 2020!
In tegenstelling tot die drukte, ademt Nun ruhen alle Wälder een heerlijke rust. Wat een prachtige compositie! In zijn Allegro Scherzando laat Dienel zich van een geheel andere zijde horen. Teruggrijpend op de muziek van de ‘Klassieken’ zou je vermoeden dat Léfébure-Wely aan het woord is, al blijft een ernstiger Duitse ondertoon desalniettemin doorklinken.
Het Trionfo della Vita is een aangenaam en afwisselend orgelwerk van Franz Wagner die zelf organist was op een Sauer-orgel. De organist kan heerlijk spelen met het generaal crescendo en laat ons horen dat men voor mooie strijkers niet alleen bij Cavaillé-Coll hoefde aan te kloppen.
Van de onbekendere composities op deze cd raakte de Konzertfuge van August Haupt mij het meest. Wat een monumentale fuga! Ondanks dat we met een betrekkelijk warm en wollig instrument te maken hebben, zorgt Sieling ervoor dat we het fugathema van het begin tot het eind kunnen blijven volgen. Knap registratiewerk en dito spel!
Het werk werd nooit gepubliceerd, maar bleef behouden omdat het onder leerlingen van Haupt circuleerde. Misschien verdient het werk een wat spannender einde, maar mocht u als organist voor het repertoire nog eens iets geheel anders zoeken, dan is dit een aanrader.
Philipp Rüfer was leermeester van onder anderen Karl Straube. Je hoort aan zijn Sonate opus 16 dat hij een tijdgenoot van Joseph Rheinberger is en daar zeker geen slap aftreksel van is. Opnieuw een mooie fuga in het openingsdeel, dat na de fuga een herstart maakt die mij als overbodig overkomt. Het Andante roept herinneringen op aan de 6e orgelsonate van Mendelssohn en het slot kabbelt wat te lang door om als luisteraar scherp te blijven.
En terwijl u als luisteraar meevaart op deze Duits romantische en verkwikkende wateren werpt Sieling drie keer het anker uit bij Mendelssohn. Het lijkt erop dat Mendelssohn, als ware hij de leermeester van deze componisten, in zijn opus 37 de boodschap meegeeft: ‘Mooi hoor, wat jullie laten horen, maar ik ga voor degelijkheid.’
Niets ten nadele van die degelijkheid, want bij Mendelssohn blijft het nooit alleen bij de juiste noten op het juiste tijdstip. En of je het nu in Groningen, Parijs of Liverpool speelt, die muziek komt vrijwel overal goed uit de verf. Dat zegt toch iets over de kwaliteit en de tijdloosheid van zijn composities. Ook in Berlijn komen deze juwelen uitstekend uit de verf!
Mendelssohn schreef oorspronkelijk alleen de drie fuga’s en voegde de preludia er later aan toe. Uiteindelijk vond hijzelf die drie interessanter dan de drie fuga’s.
Ten slotte nog een aardigheidje op deze aanbevelenswaardige cd, die – zoals zo vaak – ’s nachts werd opgenomen. Geen last van voorbijrazende scooters, overvliegende Boeings en claxonnerende chauffeurs. Het leek Sieling een grappig idee om even te improviseren, rond een paar beroemde thema’s, met de deuren van de Dom open.
De vogels kwetteren er vrolijk op los, het verkeer passeert op luidruchtige wijze en er wordt volop gepraat. Ondanks deze stoorzenders blijft het orgel goed te horen, zelfs als PP is bereikt. Aan het slot sterven de orgelklanken weg en – dan moet wel de hoofdtelefoon op! – lijkt het alsof ‘De Arabier’ de Kalverstraat uitrijdt.
Nooit meer zeggen dat Duitsers geen humor kennen. Ook bij de Oosterburen doet een scherzo het op zijn tijd heel goed. En dat geldt net zo goed voor … Berlin!
Berlin! Organ Works By Berlin Composers
Mendelssohn: 3 Preludes & Fugues for organ Op. 37; Dienel: Nun ruhen alle Walder; Allegro Scherzando, Op. 37; F. Wagner: Trionfo della vita ‘Phantasiestück’, Op. 76; Haupt: Konzertfuge; Rüfer: Sonate Op. 16; Sieling: Improvisatie: Berliner Luft.
Andreas Sieling, Sauer-orgel (1905), Dom, Berlijn
MDG Scene – MDG 946 2161-6, SACD, TT 72’59, booklet: 28 p. (EN/FR/DU), prijs ca. € 19
