Orgelportretten, ik ben er gek op. Heerlijk genieten van mooie foto’s en boeiende beschrijvingen. Omdat goede uitgaven kostbaar zijn en de kring van belangstellenden beperkt is blijft het aanbod schaars. Door onze zuiderburen is er echter recent weer een exemplaar aan deze collectie toegevoegd.
advertentie
Het gaat hier om een inkijkje in het orgelbezit van Herentals, een klein provinciestadje ten oosten van Antwerpen. De visuele bijdrage is aangevuld met een klinkend verhaal waarbij drie lokale instrumenten aan ons op cd worden voorgesteld.
Herentals heeft een roerige orgelgeschiedenis achter de rug, waarbij helaas veel historisch materiaal is gesneuveld en een deel nog wacht op reconstructie. In het netjes verzorgde boekje, laten de auteurs zien dat ze zich goed hebben verdiept in de vaak turbulente geschiedenissen van de instrumenten. Wel raak je soms door het te beschrijvende karakter een beetje de weg kwijt.
Interessant is dat men de moeite heeft genomen om ook de voorlopers van de huidige orgels te beschrijven. Herentals blijkt al een orgelgeschiedenis van ruim 500 jaar te hebben. De eerste berichten over een orgel dateren uit 1556 en gaan over de renovatie van een bestaand instrument. Van dat orgel is helaas geen beschrijving van de (vermoedelijke) opzet en dispositie zodat het lastig is je er een beeld van te vormen.
Het huidige orgelbestand heeft het vertrekpunt in de tweede helft van de achttiende eeuw. Bijna onthutsend is de geschiedenis van het grote orgel van de Begijnhofkerk. Om een raam weer vrij te maken werd het ervoor geplaatste orgel doormidden gezaagd en tegelijk flink verbouwd. Het ontwerp om het orgel weer in oude luister te herstellen is in het boekje opgenomen, het is nu nog wachten op de subsidie. Je hoopt toch altijd maar weer dat publicaties als deze er ook aan bijdragen dat men zuinig blijft op historische orgels en ze adequaat conserveert of restaureert.
De bijgevoegde cd is een mooie demonstratie van oud, compromis en nieuwbouw in Herentals. Geopend wordt met het orgel van de Sint-Waldetrudiskerk. Het is een instrument wat in de loop der eeuwen is gegroeid naar een opzet die in de jaren 60 vooral door Flor Peeters is vormgegeven. Die situatie zou je in zekere zin al monumentaal kunnen noemen. Rekening houdend met de Belgische orgelcultuur uit die tijd hoor je het vakmanschap van adviseur Peeters en bouwer Pels duidelijk terug.
Bij de eerste track werd ik direct geboeid door een imposante openingsimprovisatie van Bart Wuilmus. In een fraai preludium mag je op zoek naar fragmenten van het koraal ‘Liebster Jesu’. Ze zitten er écht in. Ook de overige delen van deze ‘orgelcantate‘ (niet eerder van gehoord, maar wel een treffende term) en de suite die hij even later neerzet bevestigen zijn reputatie als improvisator. Ook in het vervolg van de cd blijkt Bart Wuilmus niet alleen een ras-improvisator te zijn, maar ook bij de barokke literatuur een spannend verteller te zijn.
De twee andere instrumenten zijn het koororgel van de Begijnhofkerk (eveneens bespeeld door Bart Wuilmus) en het orgel van de Gasthuiskapel (door Luk Bastiaens). Hiervoor is gebruik gemaakt van oudere opnamen. Wuilmus beperkt zich tot het barokke repertoire, Bastiaens verkent ook de meer galante periode. Ondanks dat het twee kleinere instrumenten zijn, zijn ze zeker de moeite waard om te beluisteren.
In de Begijnhofkerk bouwde Jos Moors in 2013 een orgel neergezet naar Frans/Duitse barokvoorbeelden, terwijl de Gasthuiskapel een Van Peteghem-orgel uit 1772 herbergt. Op het laatste instrument sluit Luk Bastiaens prachtig af met een verstild Adagio van Mozart. Eenvoudig met een fraaie fluit, als een soort avondlied.
Het boekje is geheel onverwacht ook een eerbetoon aan historicus Jan Cools, op 26 oktober is hij na een korte ziekte overleden. De lokale gemeenschap van Herentals verliest in hem een ijverige scribent die graag de lokale geschiedenis onderzocht en daarover publiceerde. Deze bescheiden orgelhistorie is daar een mooi bewijs van.
Jan Cools en Bart Wuilmus
Orgels in Herentals
Uitvoerenden/orgels op de cd: Bart Wuilmus, Verbuecken/Pels-orgel Sint-Waldetrudiskerk en Moors-orgel Begijnhofkerk, Herentals; Luk Bastiaens, Van Peteghem-orgel, Gasthuiskapel, Herentals
orgel@herentals, boek 60 p. met cd, prijs € 13 (België) / € 18 (buitenland) | orgelherentals.be
