Als je Gottfried August Homilius zegt, dan zeg je daar in één adem Gottfried Silbermann en Dresden. Deze drie namen zijn, zeker vanuit het perspectief van Homilius, onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dresden bleef hij als muzikant zijn hele leven trouw en Silbermann leerde hij vooral kennen in de periode dat hij organist was aan de Frauenkirche.
advertentie
Wie Homilius zegt, die zegt ook Bach. Wordt doorgaans Johann Ludwig Krebs als de beste leerling van Bach bestempeld, het is maar de vraag of Homilius voor hem onder doet. Zijn oeuvre voor orgel is weliswaar kleiner, maar kwalitatief staat het zeker niet op een lager niveau dan dat van Krebs, bovendien is het veel origineler. Ook heeft zijn vocale werk een enorme zeggingskracht. Kortom, alle reden om weer eens een opname uit te brengen met het werk van deze Dresdener grootmeester.
Dit keer is het de jonge organist Thomas Kientz uit Straatsburg die tekent voor een integrale uitvoering van het koraalwerk op het Ahrend-orgel te Porrentruy. Silbermann en Dresden blijven hier dus links liggen, maar dat is niet zo’n groot gemis. Het Zwitserse instrument is misschien wel één van de beste lookalikes van Silbermann, niet alleen qua uiterlijk. Het betreft hier een instrument wat gebaseerd is op het orgel in Glauchau (Duitsland), maar dan met enkele tongwerken uitgebreid. Van een echte kopie is geen sprake, op het moment dat Ahrend dit instrument bouwde verkeerde het instrument te Glauchau in verre van originele staat. Maar aan alles is te horen dat de bouwer zich heeft verdiept in hoe een echte Duitse Silbermann moet klinken.
Het spel van Kientz is muzikaal en verzorgd, maar kenmerkt zich tegelijkertijd wel door overwegend hoge tempi. Dat is jammer want daarmee gaat de cantabele sfeer die juist dit tijdperk en zeker ook deze koralen kenmerkt deels verloren. Op enkele momenten wordt hij afgewisseld door een kwartet (waarvan hij overigens zelf de tenor is) die het bijbehorende koraal in een zetting van leraar Bach zingt.
Kientz buit het orgel helemaal uit, zodat we gelijk getrakteerd worden op een uitgebreide demonstratie van alle registratiemogelijkheden van deze lookalike van Silbermann. Het bewijst maar weer eens dat Ahrend ruim dertig jaar geleden al leidend was in de historiserende orgelbouw. Het bevestigt ook ook het bondgenootschap tussen Homilius en Silbermann.
Het is boeiend om, al luisterend, de vergelijking met Krebs te maken. Hij wilde vooral leerling van Bach zijn en kopieert hem soms letterlijk. Bij Homilius is dat anders. Hij is niet uit op imitatie, maar gaat duidelijk zijn eigen weg en is veel zelfstandiger. Al geeft hij er wel blijk van zijn leermeester niet helemaal te verloochenen.
Beluister en bestudeer bijvoorbeeld zijn eerste bewerking over ‘Wer nun den lieben Gott lässt walten’. Hij lijkt hier een beetje voor te borduren op de techniek van Bachs meesterwerk ‘Vater unser’ uit de Grote Orgelmis en componeert op deze wijze een zangerig trio, waarbij op enig moment de cantus firmus zich als vierde stem aandient. Daarmee wordt het toch een hele eigen en kenmerkende compositie van Homilius. Overigens wordt ook wel gesuggereerd dat hij deze vierde stem graag door een melodie instrument liet spelen.
Dat Homilius vooral ook vanuit de retorica dacht blijkt onder meer uit de wijze waarbij hij bij ‘Straf mich nicht’ en ‘Schmücke dich o liebe Seele’ de toon van de liederen weet te treffen. Bij ‘Christ lag in Todesbanden’ horen we hem de Paasvreugde vertalen in een soort oud koraalmotet. Kortom, een gevarieerd en boeiend palet, waarbij hij overigens voorliefde had voor het koraaltrio, maar dan wel in vele vormen. Soms door ‘simpelweg’ de koraalmelodie als middenstem te laten horen, maar ook door er een echt trio van te maken, waardoor de verschillende stemmen fragmentarisch spelen met de melodie. Aangenaam om naar te luisteren en een inspiratiebron voor improviserende en componerende organisten.
De cd belooft een complete uitvoering van het koraalwerk van Homilius. Dat is nog maar de vraag. Er bestaat namelijk nog een ‘Dresdner Handschrift’ waarvan wordt aangegeven dat dit van Homilius is, maar nog nooit is uitgegeven. Het betreft hier een verzameling kleinere voorspelen, mogelijk jeugdwerken, die ook een veel klassieker idioom hebben.
Tot op heden heeft het manuscript nog betrekkelijk weinig aandacht gekregen. Wel heeft Wolfgang Baumgratz het ooit eens op cd gezet. Naast het feit dat het minder interessant is heeft het wellicht daarmee te maken dat onder de naam van Christian Michael Wolf (1707-1789) ook een deel van dit handschrift is gepubliceerd. Wie de scribent is blijft dus ongewis. Heel veel studie is er tot op heden nog niet naar gedaan. Laat onverlet dat er best ruimte was op deze dubbelaar om de miniaturen ook op te nemen. Er zitten zeker juweeltjes onder.
Thomas Kientz heeft op deze Ahrend een prima visitekaartje neergelegd, zowel voor zichzelf, de componist, de orgelbouwer als tenslotte zijn blijk van waardering voor die oude Silbermann. Luisteren dus!
Gottfried August Homilius
Intégrale des chorals pour orgue
Thomas Kientz – orgue Ahrend de Porrentruy
Gelobet seist du, Jesu Christ (3x); Hilf, Herr Jesu, laß gelingen; Christ lag in Todesbanden (4x); Wer nur den lieben Gott läßt walten (2x); Straf mich nicht in deinem Zorn; Herr Jesu Christ, du höchstes Gut; Wir Christenleut habn jetzund Freud; Sei Lob und Ehr dem höchsten Gut; Meine Hoffnung steht auf Gott; Herzlich lieb hab ich dich, o Herre; O großer Gott, du reines Wesen; Komm, Heiliger Geist, Herre Gott; Weg, mein Herz, mit den Gedanken; Nun komm, der Heiden Heiland (2x); Meinen Jesum laß ich nicht; Wie soll ich empfangen; Schmücke dich, o liebe Seele; Erbarm dich mein, o Herre Gott; Jesu, meine Zuversicht (2x); Erschienen ist der herrlich Tag; Mache dich, mein Geist, bereit; Der am Kreuz ist meine Liebe (2x); Helft mir Gotts Güte preisen; Nun freut euch, lieben Christen gmein; Mein Gott, das Herze bring ich dir; Ach Herr, mich armen Sünder; Wo soll ich fliehen hin; Dies sind die heilgen Zehn Gebot; Wachet auf, ruft uns die Stimme.
Éditions Hortus – Hortus 153-154, 2cd, 48’46 + 52’00, booklet 24 pagina’s (FR/EN), prijs € 15,00
Bestellen: www.editionshortus.com
