Domenico Zipoli (1688-1726), wie kent hem niet? Nou kennen … Als ons de eerste beginselen van het pedaalspel werden bijgebracht dan zat daar steevast de Pastorale van Zipoli tussen, een pedaalnoot die maar een enkele keer wisselde was een mooi startpunt. Verder leidt hij in ons land toch een beetje een leven in de orgelschaduw.
advertentie
Op zich is dat ook niet zo vreemd. Zijn repertoire is beperkt, althans het materiaal wat ons is overgeleverd. Geboren in Toscane, muzikaal opgegroeid in Rome, combineerde Zipoli in Spanje en Zuid-Amerika (waar hij zich uiteindelijk in Argentinië vestigde) muziek met een leven als Jezuïet en theoloog. Vanwege zijn zwervend bestaan is het ook maar de vraag of al zijn werk bewaard is gebleven.
De Italiaans/Braziliaanse organist Marco Brescia streek voor deze opname, evenals globetrotter Zipoli, neer in Zuid-Amerika. In Diamantina, een provinciestad in Brazilië, staat een historisch orgel uit 1787. Ondanks de bescheiden omvang (9 stemmen, geen pedaal) is het een bijzonder instrument. Al was het alleen maar omdat Brazilië niet grossiert in historische orgels en dit exemplaar ook nog eens redelijk ongeschonden de tand des tijds heeft doorstaan.
Een bijzonderheid is dat het instrument in Diamantina een klavieromvang heeft van FF tot en met f3. Tweede opvallende kenmerk is dat het instrument op zesvoets basis is gebouwd (het twaalfvoets tongwerk, een soort zachte regaal, daargelaten). In onze oren is dat dus een viervoets ligging. Aangezien de muziek van Zipoli vrijwel nergens lager gaat dan groot A speelt Brescia het overgrote deel van de muziek een octaaf lager. Het bescheiden instrument klinkt allerminst timide door een laag tingehalte voor het orgelmetaal.
Overigens stopt de rondreis niet in Brazilië, want naast de 16 delen van de Sonate d’Intavolatura speelt Marco Brescia ook zes delen uit een relatief onbekend Boliviaans manuscript uit 1746 onder de titel Sones mo organo uit 1746. Helaas is de cd-toelichting op dit manuscript erg summier. Als je wat verder zoekt blijkt het handschrift in een Jezuïetenklooster in Bolivia te zijn gevonden, waarbij deze verzameling van zo’n zestig kleinere composities vooral didactische doelen diende. Het manuscript bevat ook enkele delen uit Sonate d’Intavolatura, dus de link naar Zipoli is er zeker. Of de overige anonieme miniaturen ook van hem zijn blijft nog een vraagteken. Ze zijn toch wat frivoler en simpeler. Of ze nu van Zipoli zijn of van een andere componist, het is onmiskenbaar dat Europese invloeden in het achttiende-eeuwse Zuid-Amerika zijn beland. Goed dat Brescia aandacht besteed aan deze onbekende collectie uit Bolivia.
Zipoli’s Sonate d’Intavolatura zit overzichtelijk in elkaar. Na een openingstoccata volgen vijf reeksen van vier verzen die vervolgens worden afgesloten met een canzone. Tot slot volgen nog vier toccata’s en de welbekende Pastorale. De verzen (‘Verso’) hebben overigens niets met koralen te maken, het zijn korte fugatische werken. De daarop volgende Canzona kent een uitgebreidere fugatische expositie. Alleen de laatste Canzona krijgt de driedelige uitwerking. Wat mij betreft is dit ook de meest sterke compositie van Zipoli.
Al luisterend en spelend geeft het werk van Zipoli een gestructureerd en opgeruimd beeld. Doordacht opgezette composities die, hoewel misschien niet de meest spannende muziek, toch wordt gecombineerd met speelplezier. Een productie als deze zet aan om het werk van Zipoli weer eens ter hand te nemen. Prettige bijkomstigheid is dat Zipoli de kunst verstond om geen onnodig lange verhalen te vertellen en muziek te schrijven die je bovendien snel in je vingers hebt. Een verzameling aangename miniatuurtjes.
Marco Brescia laat horen dat hij zich goed verdiept heeft in de klankwereld van Zipoli. Hij versiert dat het een lieve lust is, maar doet dit wel doordacht. Ook kiest hij soms verrassende tempi, vooral door de tijd te nemen. In combinatie met zijn levendige voordracht worden het daarmee hele mooie miniatuurtjes. Met onze West-Europese oren zullen we het orgel in Diamantina wellicht niet het meest boeiende instrument vinden, maar voor een authentieke weergave komt een orgel als dit wel dicht in de buurt. Ook dat heeft meerwaarde. Een mooie cd dus!
Een gemiste kans is wel de fotografische aandacht in deze uitgave. Leuk dat er een mooie tekening van kerk en orgel is opgenomen, maar verder moeten we het stellen met wat matige zwart-wit foto’s van orgel, landschap en organist, terwijl er toch echt wel wat kleurrijks te beleven is in de Nossa Senhora do Carmo in Diamantina, maar daar moeten we dan maar even naar googelen.
Zipoli in Diamantina – Complete Organ Works
Zipoli: Sonate d’Intavolatura per Organo e Cimbalo; Manuscript Sones mo organo (1746): Tocada; Obra de I tono; Principe; Retirada del Emperardor de los Dominios España; Primavera; Folias
Marco Brescia, Almeida e Silva-orgel (1787), Nossa Senhora do Carmo, Diamantina, Brazilië
Paraty – 269189, TT 68’28, opname 06/2016; prijs € 16,99 | paraty.fr
