Orgelpunkt. Een orgelpunt … een van de meest beroemde orgelpunten komt voor in Bachs schitterende Toccata in F BWV 540. De term Orgelpunkt wordt nu door het label MDG gebruikt voor een nieuwe serie orgelcd’s.
advertentie
Hoera! Een nieuwe serie orgelcd’s. We hebben als orgelliefhebbers al veel te danken aan Musikproduktion Dabringhaus und Grimm: de vele opnamen van Ben van Oosten, de stralende platen met Noord-Duitse orgelmuziek van Harald Vogel, enz. Een nieuwe orgelserie van een label als MDG is meer dan hartelijk welkom.
Bremen
De eerste plaat is opgenomen op het Sauer-orgel van Die Glocke te Bremen: het Bremer Concertgebouw. Dit is ook de eerste cd-opname van het Sauer-orgel. Het instrument heeft 76 registers. In de Dom van Bremen staat de bekendere grote broer.
Het orgel van Die Glocke te Bremen is gebouwd in 1928 en heeft de tand des tijds (of de klauwen van orgelbouwers …) goed doorstaan. Restauraties van het gebouw lieten echter helaas wel hun sporen na door bijvoorbeeld alles doordringend fijnstof. Christian Scheffler uit Sieversdorf heeft van 2005 tot 2008 het orgel weer geheel schoongemaakt en teruggebracht naar de staat van 1928 en daarmee is dit een buitengewoon origineel specimen van de Duitse orgelbouwkunst tussen de beide Wereldoorlogen.
En wat een prachtig orgel! Terecht schrijft de organiste Lea Sluter over de ‘impressionistisch-elegante’ klank van het orgel. Zachte passages zijn werkelijk ontroerend mooi. Maar ook het volle werk ‘voldoet’ en maakt grote indruk. Deze recensent geniet trouwens volop van zo’n orgel in een wat minder akoestische ruimte, eufemistisch gesteld.
Sluter beschrijft ook grappig hoe men in de tijd dat Sauer dit orgel bouwde meende zo’n instrument ook wel geëigend te kunnen maken voor het uitvoeren van muziek uit Renaissance en Barok door een aantal registers te disponeren die op bijvoorbeeld Silbermann-orgels ook voorkwamen … Je zou kunnen terugverlangen naar die heerlijke onbekommerde en argeloze benadering van ‘authentiek’ muziek uitvoeren!
Dit nummer van ‘Orgelpunkt’ is een heerlijke plaat van een groots maar onbekend Sauer-orgel. Als ik toch wat kritiek mag uiten: de programmering. Helaas, helaas, geen groot Reger-werk. Had die Fantasie en Fuga in g BWV 542, hoe mooi die fluiten in de allabreve-passages ook klinken, maar laten zitten. Wat hadden de structuren van een complex Reger-werk als de Symphonische Phantasie und Fuge in d op. 57 hier in deze wat droge ruimte prachtig opengelegd kunnen worden.
Kassel
De tweede plaat is op een geheel ander orgel opgenomen: het Rieger-orgel van de St. Martinskerk te Kassel. Deze Lutherse kerk te Kurhessen-Waldeck heeft een mooie traditie van het promoten van eigentijdse muziek. Na een Rieger-orgel in 2017 vond de installatie van een experimenteel orgel plaats tijdens Pinksteren 2021. Bisschop Beate Hofmann schreef een zinvolle inleiding over moderne orgelkunst; zij legt een relatie met het verhaal van Pinksteren. Zoals de Geest van Pinksteren voor omstanders alleen maar verwarring en chaotische klanken lijkt te werken, maar voor een nieuw volk juist nieuwe en verstaanbare klanken brengt, werkt ook eigentijdse muziek, zo betoogt zij.
De opstelling van het Rieger-orgel is bijzonder en een kunstwerk op zichzelf. Synthetisch ‘haar’ hangt deels over het pijpwerk en wordt door de windstroom in beweging gebracht. De essentiële rol van wind in het orgel – volgens voornoemde bisschop hét instrument van het christelijk geloof – speelde bij de ontwikkeling van het orgel een grote rol en ook op deze bijzonder plaat waait overal het element ‘wind’ rond. Een bijzondere verbinding van theologie, kunst, muziek en fysica.
Een klein experimenteel orgel werd ontwikkeld onder artistiek veeleisende voorwaarden: geen kopie van het hoofdorgel; in delen te plaatsen in het kerkgebouw, geschikt voor zowel oude als nieuwe muziek. Er is bijvoorbeeld ook intensief nagedacht over en gewerkt aan de aanspraak van de pijpen. Mensen in de kerk worden in zekere zin ‘gebaad’ en opgenomen in de muziek.
In een aardig interview worden beide instrumenten besproken. Een van de gesprekspartners fantaseert over een bezoek aan Bach aan de St. Martinskerk van Kassel. Niet zo’n vreemde gedachte; in 1732 keurde Bach op deze locatie een orgel!
Van de grootste orgelcomponist van de twintigste eeuw, Olivier Messiaen, is zijn Messe de la Pentecôte opgenomen, maar ook hier wordt buiten de lijntjes gekleurd: tussen de delen van Messiaens Pinkstermis is oude muziek van Böhm, Praetorius, De Grigny en Cabézon geprogrammeerd. Aardig, deze contrasten. Als het u niet bevalt kunt u uiteraard de kleurtjes weer binnen de lijntjes krijgen door de Mis wel aansluitend te programmeren.
Een zeer onderhoudende cd, met krachtig spel van Eckhard Manz. Niet iedereen houdt van experimentele muziek. Ik herinner me nog dat mensen bij Arie J. Keijzer in De Doelen te Rotterdam die grote deuren van de grote zaal met groot geweld dichtsloegen als Keijzer bijvoorbeeld eens werk van Reda programmeerde. Toch moest u het maar eens proberen. Tracht niet een themaatje te ontdekken, wacht niet op een mogelijkheid tot meefluiten, zet Vivaldi eventjes uit uw hoofd.
Laat de klanken over je stromen, beter nog: neem plaats in een kamer, zet het volume hoog (genoeg) en word opgenomen in de stroom van weerbarstige orgelklanken. Na verloop van tijd is het telefoontje van de buren over de Rijdende Rechter en zo misschien wel wat ontnuchterend, maar ongetwijfeld hebt u een ongekende contemplatieve ervaring meegemaakt die u aan Jetske van der Elsen heus wel kunt uitleggen.
Hamburg
De laatste cd van de serie Orgelpunkt is een ander plakje cake. Van spacecake naar echte, ouderwetse, vette, vanillecake zeg maar. Een plaat met werken uit de barok voor orgel, sopraan, viool, fluit, cello en harp.
Na de vorige plaat zullen sommigen nu weer helemaal tot rust komen. Het is nog net geen ‘Music for the Millions’ (dankzij Bach!), maar het ligt allemaal wel heel goed in het gehoor. Prachtig uitgevoerd, deels op het Beckerath-orgel opus 1 van de St. Elisabeth te Hamburg. Een leuke plaat, maar toch een klein missertje: wie neemt er nu alleen de Toccata in C op van Bachs prachtige drieluik Toccata, Adagio en Fuga in C BWV 564?
Sommigen komen tot rust, anderen zetten juist na zo’n cd’s vol marsepein en fondantjes graag weer zo’n avant-gardeplaat op. Hebt u dat nou ook? Na enkele maten Vivaldi al verlangen naar Messiaen, Kagel of erger?
Maar om maar een duidelijk punt te maken: de drie deeltjes Orgelpunkt vormen een opmaat voor een vast heel leuke serie van een voornaam platenlabel. MDG, zet vooral geen punt!
Orgelpunkt – Sauer-Organ Glocke | Bremen
Mendelssohn: Prelude and Fugue in e op. 35 no. 1; Bossi: Theme and Variations op. 115; Liszt: Consolation; Bach: Fantasia et Fuga in g BWV 542; Alain: 2ème Fantaisie; Duruflé: Sicilienne & Toccata uit Suite Op. 5; Jongen: Chant de Mai op. 53 no. 1, Scherzetto op. 108; Vierne: Final uit Symphony op. 59 no. 6
Stephan Leuthold, Felix Mende, David Schollmeyer & Lea Suter, Sauer-orgel, Die Glocke, Bremen
MDG Scene – MDG 951 2201-6 , Hybrid-SACD, TT 77’26 | mdg.de
Orgelpunkt – Rieger Organ St. Martin | Kassel
Bach: Komm, Heilger Geist BWV 651; Komm, Gott, Schöpfer, Heilger Geist BWV 667; Büsing: Der Wind nur drüber wehet; Messiaen: Messe de la Pentecôte; Böhm: Nun bitten wir den Heilgen Geist; Praetorius: Hymnus Veni creator spiritus: Versus II; De Grigny: Hymnus Veni creator Spiritus; De Cabezón: Tiento sobre el Cum Sancto Spiritu, de beata virgine de Jusquin; Kwon: Zweisam II; Sowa: SOS; Walter: Unbestimmbares Bild; Orendain: Settled Vagabund; Cook: Ultreia et Suseia
Eckhard Manz, Rierger-orgels, St. Martin, Kassel
MDG Scene – MDG 951 2226-6, Hybrid-SACD, TT 76’27 | mdg.de
Orgelpunkt: Beckerath-Organ ‘Opus 1’ St. Elisabeth | Hamburg
Charpentier: Prelude uit ‘Te Deum’ D-Dur, H. 146 (arr. Ludwig); Händel: ‘Arrival of the Queen of Sheba’, from ‘Salomon’ HWV 67, ‘Ombra mai fu’ (Larghetto) from Xerxes HWV 40 (arr. Ludwig); Clarke/Purcell: Trumpet Tune in D, from ‘The Island Princess’; Clarke: The Prince of Denmark’s March (Trumpet Voluntary); JS Bach: Toccata in C-Dur, BWV 564, ‘Jesu, bleibet meine Freude’ BWV 147 (arr. Duruflé); Concerto IV BWV 595; Aria ‘Schafe können sicher weiden’ from BWV 208 (arr. Ludwig), ‘Wachet auf, ruft uns die Stimme’ BWV 645, Toccata und Fuge d-Moll BWV 565; Bach/Gounod: Ave Maria (arr. Ludwig) CPE Bach: Hamburger Sonate G-Dur für Flöte und Continuo, Wq 133; Telemann: Konzert für Viola, Streicher und Basso continuo G-Dur, TWV 51:G9
Jens-Christian Ludwig, Von Beckerath-orgel, St. Elisabeth, Hamburg
Veronika Pünder (sopraan, slagwerk), Andrea Hummel (altviool), Torsten Lischke (viool), Jörg Thierfelder (fluit), Jens Cyrkel (cello), Chiara Amélie Ludwig (harp)
MDG Scene – MDG 951 2227-6, Hybrid-SACD, TT 64’52 | mdg.de
