Een van de meest aangename taken tijdens mijn onderwijsloopbaan was het voorzitterschap van een kleine commissie, die het jaarlijkse personeelsuitje moest organiseren. Het budget was altijd ruim, partners en kinderen mochten daarom mee in de bus. Halverwege de jaren 90 ging de reis op een mooie voorjaarsdag naar Antwerpen.
advertentie
Op het programma stond niet alleen een rondvaart door de haven en een stadswandeling, maar ook een bezoek aan de kathedraal. Met Stanislas Deriemaeker had ik afgesproken dat hij de collega’s en mij het enorme Schyven-orgel zou demonstreren. Met bewondering keken we naar de grote speeltafel met vier manualen en luisterden we naar de klank van het opus magnum van de grote Belgische orgelbouwer. Het was een belevenis waar nog lang over gesproken werd. En het was mijn eerste kennismaking met een instrument van de orgelbouwer Schyven.
Pierre Schyven was als orgelbouwer actief van 1843 tot 1905. Opgeleid bij de firma Merklin-Schütze in Brussel wordt Pierre beïnvloed door zowel Franse (Cavaillé-Coll) als Duitse (Walcker) tijdgenoten. Zijn productie was groot: zo’n 300 nieuwe orgels leverde hij af, vooral in België en Noord-Frankrijk. Na 1905 krijgt zijn zoon François de leiding van het bedrijf, tot in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt en de activiteiten gestaakt worden.
Op deze nieuwe cd wordt het Schyven-orgel uit 1907 van de Petrus-en-Pauluskerk van Oostende geportretteerd. Anders dan het Antwerpse orgel is dit instrument bepaald niet ongeschonden door de tijd gekomen. In 1944 is de firma Loncke bezig het orgel te reinigen, te kuisen zoals men in Vlaanderen zegt. Tijdens het werk explodeert in de haven een Engels munitieschip. Het glas van het roosvenster wordt door de ontploffing uitgeslagen en komt in het orgel terecht. Al het gedane werk is vruchteloos.
Tien jaar later, in 1954, wordt het orgel totaal omgebouwd. Er wordt een nieuw front ontworpen, de dispositie wordt in ‘neobarokke’ zin veranderd en er komt een nieuwe elektro-pneumatische tractuur met bijpassende speeltafel. De levensduur van de toegepaste materialen en constructies is beperkt: rond 1990 is het orgel niet meer bespeelbaar.
Adviseur Koos van de Linde maakt daarop een plan voor een nieuwe restauratie c.q. reconstructie. Van het oorspronkelijke pijpwerk was nog ongeveer 70% bewaard gebleven. In de jaren 1997 tot 2000 wordt het werk uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw. De oude pijpen werden zorgvuldig gerestaureerd, de nieuwe nauwkeurig naar Schyven-voorbeelden bijgemaakt. Omdat er weinig van de oorspronkelijke situatie overbleef, is het feitelijk een nieuwbouw in de geest van de Franse symfonische Romantiek. De tractuur is nu weer volledig mechanisch met gebruik van een Barkermachine. Met integratie van nog bruikbare onderdelen is ook een nieuw front ontworpen dat het roosvenster vrijlaat.
Het is een buitengewoon fraai instrument geworden. Vaste bespeler is Peter Ledaine. Hij laat het orgel horen in repertoire dat je op zo’n orgel verwacht: het openingsdeel van Widors zesde symfonie, de finale uit Vierne’s eerste symfonie, verder mooie stukken van Franck, Pierné en Gigout. Met de ‘Vater unser’-sonate van Mendelssohn laat Ledaine horen dat je ook met Duitse romantische muziek hier goed uit de voeten kunt.
Opvallend is de keuze voor muziek van J.S. Bach. Eigenlijk ook weer niet opvallend: rond 1900 werd op dit soort orgels heel vaak muziek van Bach uitgevoerd, ook door Alphonse Mailly en zijn leerlingen. Bach en Schyven is onder de handen van Ledaine een goede combinatie. We horen het in het Praeludium en Fuga in h-Moll, waartussen drie koraalbewerkingen een plaats krijgen. Heel smaakvol.
Peter Ledaine geeft ons met een uitgekiend gebruik van het orgel en raak spel een zeer geslaagd beeld van dit belangrijke orgel. De goed uitgebalanceerde opname werd verzorgd door Dick Koomans.
Portret van een Schyven orgel
Widor: Allegro uit Symphonie no. 6; Franck: Prélude, Fugue et Variation, op. 18; Mendelssohn: Sonate nr. 6; Bach: Praeludium & Fuga in h-Moll, BWV 544; Liebster Jesu, wir sind hier, BWV 731; Der Tag der ist so freudenreich, BWV 605; Erbarm’ dich mein, o Herre Gott, BWV 721; Pierné: Prélude, op. 29 no. 1; Gigout: Minuetto; Vierne: Final uit Symphonie no. 1.
Peter Ledaine, Schyven-orgel, St. Petrus-en-Pauluskerk, Oostende
Organroxx – ORG 04, TT 77’13, booklet 16 p. NL / EN, prijs € 15,00 | organroxx.com
