Een cd is een verplaatsmachine. Daar zit ik opeens in de koorbanken van York Minster. De evensong gaat bijna beginnen. De organist improviseert zachter dan zacht en geeft toe aan elke muzikale inval, zonder de muzikale vorm uit het oog te verliezen. De stilste strijkers en dan ook nog de zwelkasten dicht. Zo nu en dan een solotongwerk en een Clarabella.
advertentie
Het is koud, maar gelukkig heb ik mijn dikke jas aan en een sjaal om. Wie zeurt over kou als er zulke mooie muziek wordt gemaakt? De eeuwenoude zitting is veel te breed voor mij. Daarom schuif ik naar rechts en ga een beetje ineengedoken zitten. De mysterieuze muziek wordt iets harder, en dan weer zachter. De organist vindt een nieuw tongwerkje en de Subbas 32’.
De organist is klaar. Iemand luidt een bel. In de verte – ik kan niet zien waar – zingen de koorjongens, -meiden en -mannen een gebed op een reciteertoon. Dan gaat de organist weer spelen met de zojuist verklonken reciteertoon als grondtoon. Is het literatuur? Ik ken het stuk niet. Het zou Bach kunnen zijn, maar ook Mozart. Fluiten 8’ en 4’.
Dit moment. Dat je weet dat je bijna moet gaan staan – als koor en clergy in processie binnenkomen. Dat je verlangt naar de klanken van het koor die versmelten met de klank van het orgel. Dit moment van wachten en liturgische voorpret. Het is zo mooi. Je gunt het iedereen. Waarom zitten alle inwoners van York niet hier?
Vandaag is er een introit: Libera nos, salve nos van John Sheppard. Ik hou van de anglicaanse liturgie, maar een introit vind ik vaak maar een onnodig oponthoud. Na de preces zijn de psalmen aan de beurt. Ik tref het. Er is vandaag een hele lange psalm en een hele korte aan de beurt: 69 en 70. Bijna tien minuten psalmodie. Die geen moment verveelt vanwege de onuitputtelijke inventiviteit van de organist, zijn programmeerkunst en de zangdiscipline van het koor. Dat heerlijke moment dat de chant (het vierstemmige akkoordschema waarop de psalm wordt gezongen) wisselt en je pardoes in een andere toonsoort terechtkomt. Zo heerlijk. Eerst Thomas Tertius Noble (alleen al van zo’n naam word je blij), dan die van George Surtees Talbot. Ik lees de psalm mee in de bijbel en ik zie dat ze een flink aantal verzen overslaan. Je mag God wel om hulp verzoeken, maar niet om vergelding vragen, vinden ze kennelijk in York. Ik verbaas me soms over de keuzes. ‘Geef dat hun tafel een valstrik wordt’, dat zingen ze niet, terwijl Judas juist aan tafel werd ontmaskerd als verrader. Wie zou zoiets bepalen? Doet Director of Music Robert Sharpe dat? Of is de plaatselijke geestelijkheid – Dean and Chapter – er verantwoordelijk voor?
Nu wordt het alleen maar mooier. Na de lezingen uit Oude en Nieuwe Testament zingt het koor achtereenvolgens het Magnificat en Nunc Dimittis (St Paul’s Service) van Herbert Howells (1892-1983), gecomponeerd in 1951. De dramatische muziek – elke noot is met hoge spanning geladen – is vervuld van verdriet en hoop. In 1935 overleed Howells’ zoon Michael op negenjarige leeftijd en het schijnt dat de componist daar altijd verdrietig over is gebleven. Dochter Ursula moedigde haar vader aan zijn verdriet te verwerken door veel te componeren. En dat heeft hij gedaan. Zijn muziek is grillig en lijkt uit te schreeuwen: liefde is sterker dan de dood! Ik hou van Howells en onderga zijn muziek. Hoe kan het dat muziek hartverscheurend en helend tegelijk kan zijn?
Hoe anders is de muziek van Edward Bairstow (1874-1946) met diens anthem Blessed City, heavenly Salem. Die is veel tonaler dan de muziek van Howells. De overeenkomst is, dat beiden hun inspiratie vonden in het gregoriaans. Het koor zingt onberispelijk, voorbeeldig en zeer muzikaal. Wat wil je ook, als je bijna elke dag de diensten in de Minster zingt.
Ik verwacht na de intercessions zo’n beetje naar huis te kunnen, maar ik schrik op uit mijn mijmeringen. Er volgt opnieuw een anthem! Dat is tegen de orde van het Book of Common Prayer. Weer Howells, nu ‘O pray for the peace of Jerusalem’. En daarna volgt het enige moment dat ik zelf mag meezingen: de hymn. Het koor zet de meeslepende melodie van ‘Ye that know the Lord is gracious’ (componist: Charles Hubert Hastings Parry) in een stevig tempo in. Dat zingt lekker, zeker bij het laatste vers waar het koor een mooie descant van organist Benjamin Morris zingt. Na de blessing kunnen we nog niet weg, want er is nog een Te Deum Laudamus van Benjamin Britten geprogrammeerd. Ik besluit het maar gelaten over me heen te laten komen. Maar goed ook, want het uitleidend orgelspel – in het Engels de Organ Voluntary – duurt bijna tien minuten. Heerlijke muziek. Ik denk weleens dat die Franse muziek op Engelse orgels beter klinkt dan op de Cavaillé-Colls in het land van herkomst. Op sommige momenten daveren de orgelklanken door het koor van de kerk. En dat full swell – waar de Yorkse organisten Edward Bairstow en Francis Jackson al verliefd op waren – is wonderschoon.
Tevreden loop ik naar buiten. Ik heb meer dan het volle pond gekregen, dankzij de cd-opname. Het was veel, maar heerlijk! Als ik de cd nog eens beluister, begint het me licht te storen dat de spreekstemmen van de diverse voorgangers erg direct zijn opgenomen.
Terug in de werkelijkheid. De openingsmuziek was geen improvisatie ter plekke, maar een uitgeschreven improvisatie van Francis Jackson. De muziek daarna was wel een echte improvisatie en geen Mozart of Bach.
Het orgel van York Minster gaat binnenkort in restauratie en zal een flinke tijd zwijgen. Ik vraag me af wat eraan moet gebeuren. Op deze cd is geen mankement te horen.
Evensong from York Minster
The Choir of York Minster / Robert Sharpe – Benjamin Morris (organ)
Improvisation, op 84 no 2 (Francis Jackson); Bell and Aisle Prayer / Organ improvisation (Benjamin Morris); Libera nos, salva nos (John Sheppard); Preces (William Smith); Psalms 69 and 70 Chants (Thomas Tertius Noble, Charles Leigh Naylor, George Surtees Talbot); First Lesson Genesis 28: 11–18 – The Very Reverend Vivienne Faull, Dean of York; Magnificat St Paul’s Service (Herbert Howells) Second Lesson 1 Peter 2:1–10 – The Reverend Canon Dr Christopher Collingwood, Chancellor; Nunc dimittis St Paul’s Service (Herbert Howells); The Creed; Lesser Litany (Responses) (Smith); Lord’s Prayer (Robert Stone); Blessed City, heavenly Salem (Edward Cuthbert Bairstow); The Intercessions – The Reverend Canon Peter Moger, Precentor; O pray for the peace of Jerusalem (Herbert Howells); The Grace; Hymn: Ye that know the Lord is gracious (Rustington) (Charles Hubert Hastings Parry, v3 descant by Benjamin Morris); The Blessing; Te Deum Laudamus in G (Ralph Vaughan Williams); Final Prayer; Final from Symphonie 3 in F sharp minor, op 28 (Louis Vierne)
Regent Records – REGCD506 – 77’26 – booklet 20 pagina’s (EN) – £ 10,00 (ca. € 11,50)
Bestellen www.regent-records.co.uk
