De plaat galmde bij ons thuis op zondagmorgen door het huis: ‘Feike Asma speelt Jan Zwart’, vanuit de Oude Kerk te Amsterdam. Op woensdagmiddag zat ik als kind op mijn knieën voor de pick-up en draaide, naast bijvoorbeeld mijn platen met sprookjes, de single ‘Feike Asma speelt the hamonious (de ‘r’ was weggevallen op de hoes) blacksmith’ grijs.
advertentie
Mijn eerste eigen lp’s waren van Feike Asma. Mijn eerste orgelconcert in Nederland was door Feike en in juli 1984 hoorde ik hem – hij was toen al doodziek – nog in Zutphen, waar ‘zijn zwanenzang’, de bekende koraalfantasie over Psalm 42, diepe indruk achterliet.
Tijdens orgelles hoorde ik dat hij was overleden en draaide die avond in december de hele avond zijn platen. Nog vele jaren stond ik verlekkerd te kijken naar alle langspeelplaten die van hem te verkrijgen waren. Dolgelukkig was je als iemand een live-opname voor je wilde kopiëren en niet minder als er beelden van hem op tv verschenen.
En dan ligt anno 2018 voor je op tafel de cd met die prachtige foto van Koos Schippers, gemaakt in ‘De Luut’ met daarop een intens genietende Asma die je direct herkent van de platenserie van Dureco, die menigeen destijds compleet wilde hebben. Een foto – dat wist ik niet – gemaakt tijdens zijn afscheid in Den Haag.
Ga met die achtergrond eens een objectieve recensie schrijven …
Het is sowieso lastig om commentaar te geven op het spel van een man die – zo lijkt het – altijd eerst in de verdediging moet. Er zijn organisten waar men geen kwaad woord over wenst te horen, maar bij Asma ligt dat anders.
In het begeleidend schrijven van deze cd, door Ger van Barneveld, lees je dat eveneens. Van Barneveld doet dat prima. Begrip voor de kritiek, maar lof daar waar deze orgelreus, zoals Asma soms werd getypeerd, het verdient.
EO-archief
Op de cd staan historische opnames uit het archief van de EO. Die omroep was daarmee nog net op tijd, want in de jaren zeventig was Asma op zijn hoogtepunt. In de tachtiger jaren begon een slechter wordende gezondheid roet in het eten te gooien.
We horen niet de Asma waar een oudere generatie mee opgroeide: de man die zich ‘beperkte’ tot bekendere werken uit de barok en romantiek, maar vooral zijn voorliefde voor Jan Zwart en de koraalmuziek met het massaal opkomende en luisterende publiek deelde. Zo vanaf eind jaren zestig waagde Asma zich meer en meer aan eigentijdse muziek en verschenen grote namen uit Frankrijk en minder bekende namen uit Nederland op zijn programma’s. Historisch zijn dan ook zijn woorden: ‘Vroeger speelde ik – vond men – te veel Jan Zwart en nu speel ik dat minder – ik speel het nog steeds! – en nu zeggen ze weer dat ik het te weinig speel!’
Ongekend oeuvre
Eén ding staat vast: dat oeuvre van Asma is ongekend! Heeft iemand dat ooit geëvenaard? Een man als Jean Guillou is nog onder ons en speelt op hoge leeftijd nog immer concerten, maar ik vermoed dat hij nog niet de helft heeft gespeeld van wat Asma, die toch betrekkelijk jong overleed, op zijn ‘playlist’ had staan: van Van Noordt tot Dupré en van Sweelinck tot Van Westering. En dat vrijwel allemaal op onze eigen mechanische orgels, waarop Asma zich veel beter thuis leek te voelen dan op orgels met een elektrische tractuur, zoals dat van de Notre-Dame in Parijs.
Andriessen
Asma speelt op deze cd eerst werken van Andriessen. Deze opnames werden in de Oude Bavo van Haarlem gemaakt, waar Asma veel opnam, omdat zijn eigen orgel in Maassluis toentertijd in restauratie was. Asma en ‘de Baaf’ vormen een bijzonder duo. Wat kon hij daar zijn ei kwijt en ik ben vermoedelijk niet de enige die vindt dat hij daar zijn beste opnames maakte. Zo geweldig als het orgel daar klinkt, moet ik tot mijn leedwezen concluderen, hoor ik het nu niet meer. Zegt dat iets over het orgel, of over de bespeler(s)? Wellicht allebei. De twee werken van Andriessen vormen voor mij het hoogtepunt van deze cd.
Hoyer
Asma speelde regelmatig het ‘Jerusalem du hochgebaute Stadt’ van Karl Hoyer. Ik kende vooral de uitvoering die op de groene jubileumplaat, opgenomen in de Laurens in Rotterdam, te horen was. Reger en Straube waren verrukt over Hoyer, maar dit werk heeft mij nimmer kunnen bekoren en daar veranderde deze opname niets aan: een beetje Reger-light. Spannend wordt het in dat kwartier amper. Bij de start van de fuga ga je nog even recht zitten, maar ook dan verliest het snel aan zeggingskracht.
Monnikendam
Asma was bevriend met Marius Monnikendam, die zelfs een postludium over diens naam componeerde. Feike nam veel van Monnikendam op. Van Asma zijn er maar weinig officiële opnames gemaakt in de Bovenkerk van Kampen, maar daar nam hij wel werken van Monnikendam op. Die lp bleef vrij onbekend.
De Dom van Utrecht stond ook niet bovenaan het lijstje van Asma, als het tenminste om plaatopnames ging. Het Choral uit de ‘Sonata da chiesa’ van Monnikendam – de man overleed onverwachts na een bezoek aan Duitsland en toen zijn vrouw zijn agenda later opensloeg las ze op de dag van zijn overlijden het woord ‘dood’…. – speelt Asma hier minder fraai dan op het zwarte dubbelalbum vanuit … jawel, de Bavo!
Maassluis
Met het Deuxième Méditation van Guilmant laat Asma vanuit Maassluis horen dat hij ook een organist is die in minder spetterende muziek die nuances weet aan te brengen die je even de ogen doen sluiten.
Met de opnames van César Franck wordt deze cd afgesloten. Asma legde grote werken van Franck zonder schroom vast op een orgel als dat van de Oude van Amsterdam. In Maassluis staat evenmin een instrument dat uitermate geschikt is voor dit type muziek. Choral II vraagt toch echt om een ander orgel en om een andere aanpak. Asma moet inmiddels veel moeite doen om zich aan de nootjes te houden en door het slepende en wat houterige spel gaat de schoonheid van dit prachtige werk verloren.
Dan vervolg je met enige scepsis het luisteren naar deze cd, waarbij het Pièce Héroique mij vooral en gelukkig aangenaam verraste. Daar weet Feike toch een snaar te raken die ik bij menig collega node mis.
Sober
Behalve de fraaie foto’s is deze cd sober qua uitvoering. Alleen een algemeen begeleidend schrijven. Verder geen informatie over componisten, gespeelde werken, organist en orgels. De opnames zijn goed, je merkt amper dat het – soms? – om live-opnames gaat.
Reus
Zo vaak klinkt Asma niet meer in huize Rebergen. Na al die jaren leerde je dat anderen bepaalde muziek simpelweg beter spelen dan hij. Maar, alle lp’s zijn er nog en ik ben er absoluut niet rouwig om dat de redactie van Orgelnieuws me deze geluidsdrager ter recensie toestuurde.
Asma heeft voor ons orgellandje veel betekend. Het is mooi om te zien dat de keiharde en dikwijls ongegronde kritiek op hem verstomde en al die Klein Duimpjes die deze reus – ze hoorden hem meestal nooit spelen – denken te kunnen belagen, moeten op zoek naar nog grotere laarzen, als ze die al ooit gaan vinden.
Respect
Ondanks alle, soms terechte, op- en aanmerkingen over zijn spel, is respect voor deze grootheid op zijn plaats. Wie die laars past, trekke hem aan.
Feike Asma – Historische opnamen uit het EO-archief
Grote of St.-Bavokerk Haarlem (1977), Domkerk Utrecht (1977), Groote of Nieuwe Kerk Maassluis (1980-1982)
Thema met Variaties (Andriessen); Adagio, ma non troppo [Nr. 19 uit: Intermezzi seconda raccolta] (Andriessen); Einleitung, Variationen und Fuge über den Choral ‘Jerusalem, du hochgebaute Stadt’, op. 3 (Hoyer); Chorale (deel 3) uit: Sonata da Chiesa (Monnikendam); Deuxième méditation pour orgue en fa dièse mineur, op. 20 nr. 2 (Guilmant); Deuxième Choral en si mineur (Franck); Pastorale en mi majeur, op. 19 (Franck); Pièce héroïque en si mineur (Franck)
Excellent Recording – ER133418, TT 77’56, digipack 2 p. (NE), prijs € 15,95 | bestelmuziek.nu
Ja, de opmerking over Choral II van Franck snap ik wel. Jammer dat niet gekozen is voor de opname van dat werk uit Dordrecht [Philips] ; die staat als een huis en hoe Frans wil je het hebben. Toen was zijn spel op topniveau.
De NCRV heeft Feike kort nadat hij er eindelijk op mocht spelen twee radioconcerten in de Bavo laten spelen met werken van Hendrik Andriessen, o.a. Choral IV maar die zijn niet bewaard gebleven, heel jammer !