Complete orgelwerken van César Franck, ik zal niet de enige liefhebber zijn die daar een aardig rijtje van heeft staan. Nog afgezien van cd’s met delen van Francks oeuvre: de Trois Chorals, de Trois Pièces, de Six Pièces… Komt er weer een nieuwe Franck-integrale uit, dan vraag je je af: moet ik Ben van Oosten nog aanschaffen, nu ik Piet van der Steen net in huis heb (of andersom)? Of misschien alsnog Franck in Fryslân, maar nu voor een prikje?
advertentie
Wie nooit genoeg van Franck kan krijgen, maar niet meteen staat te springen om de zoveelste integrale, zou zeker de Franck-transcripties moeten kopen die door Peter van de Velde uitgevoerd worden op het Schyven-orgel van de O.L.V.-kathedraal in Antwerpen. Niet omdat hier ineens een heel andere Franck klinkt. Want steeds herken je de sound van werken als het Premier Choral, het Prière, de Fantaisie en la. Maar dan nu in werken die je als orgelnerd wat minder goed kent.
Natuurlijk kun je voor de zoveelste keer de discussie voeren of je dan niet beter het pianowerk, het strijkkwartet of de symfonie zelf kunt beluisteren. Maar op het moment dat die werken op een natuurlijke manier naar het orgel vertaald worden en ook nog eens ten gehore gebracht worden op een gigantische kleurdoos als het Schyven-orgel, kan die discussie wat mij betreft ophouden voor ze begonnen is. Het resultaat telt en dat is in één woord: formidabel.
In de transcriptie van Prélude, choral et fugue kun je nog het beste horen dat het werk oorspronkelijk niet voor orgel geschreven is. De akkoordbrekingen die Van de Velde hier over de klavieren strooit verraden dat het om een pianowerk gaat. Maar door de orkestratie die het werk nu krijgt, ontstaat er, vooral in het middendeel, een kleurenpracht die een uitvoering op piano mist.
De transcriptie die Hans-André Stamm gemaakt heeft van het Larghetto uit het strijkkwartet in D klinkt echter over de hele linie alsof dit werk voor orgel geschreven is. Alsof er naast de Fantasie en ut en de Fantaisie en la altijd al een Fantaisie en ré bestaan heeft. Wat mij betreft is dit Franck op z’n mooist. De partituur is uitgegeven door Bärenreiter en dus voor ieder die het aankan binnen handbereik. Maar of dit werk zal doordringen tot het ijzeren repertoire? Met de eerste, tweede en vierde versie van de Fantaisie en ut is dat ook nog niet echt gebeurd.
Omdat er niet zoveel orgels in Nederland zijn waarop je Franck stijlgetrouwd kunt vertolken, kan ik me ook best voorstellen dat je allang blij bent een werk uit de traditionele canon uit te kunnen voeren. Waarom een transcriptie van Francks Symphonie en ré op het programma zetten, als je aan het Grande Pièce Symphonique nog niet toegekomen bent? Ik mag het natuurlijk niet zeggen, maar het antwoord zou kunnen zijn dat deze transcriptie gewoon nog mooier is dan het originele orgelwerk. Maar dat is ook de verdienste van de arrangeur: de Slowaakse organist, componist en dirigent Jan Valach, die woonde en werkte in Vlaanderen.
Het heeft iets tragisch dat hij overleed in de nacht waarin Peter van de Velde zijn transcriptie opnam voor deze cd. Maar het zou geweldig zijn als deze opname eraan bij mocht dragen dat meer organisten zijn versie van Francks symfonie gingen uitvoeren. Ik weet uit ervaring hoe ingewikkeld het is om een orkestpartituur zo uit te dunnen of aan te dikken, dat er een versie ontstaat die niet alleen de compositie, maar ook het orgel recht doet. Juist daar is Jan Valach op een verbluffende manier in geslaagd. Ik vond het een adembenemende ervaring Francks symfonie zo te beluisteren. Vooral het middendeel, met zijn pizzicati en fluitsolo’s, vond ik betoverend.
Ook het grote Schyven-orgel waarop deze drie transcripties uitgevoerd worden, mag een reden zijn deze cd meteen aan te schaffen. Na de restauratie van drie jaar terug klinkt het als nooit tevoren. Het is nadrukkelijk een Frans-symfonisch instrument, maar wel minder extravert dan een Cavaillé-Coll. Vooral de tongwerken klinken wat verfijnder (minder grof, zo u wilt). Ik had bij tijden het gevoel te luisteren naar een reusachtig kunstharmonium (en dat bedoel ik voluit positief). Wat een scala aan kleurschakeringen! Maar als je je begint af te vragen of dit orgel ook kan knallen, is het slot van deel I uit de symfonie ineens overweldigend. Er zal vast meer repertoire geweldig klinken op dit orgel, maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat deze Franck-transcripties elders nog beter tot hun recht komen.
En dan heb ik nog niet eens de loftrompet gestoken over de man die dit machtige instrument bespeelt: Peter Van de Velde. Bij dezen dan! Het is groots hoe hij zowel Franck als Schyven uit de verf laat komen. Eigenlijk houd ik er niet zo van om te schrijven dat je een cd móét kopen. Maar deze plaat lijkt me toch echt een must have.
César Franck – transcriptions for organ
Prelude, choral en fugue CFF 24 (tr. Henri-Franck Beaupérin); Larghetto from String Quartet in D major CFF 124 (tr. Hans-André Stamm); Symphonie en ré mineur (1887) (tr. Jan Valach)
Peter Van de Velde, Schyven-orgel (1891), Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, Antwerpen
Aeolus – AE-11241, booklet 36 p. EN/DU/NL/FR, prijs € 18,99 | aeolus-music.com
