Andersen en Mourik vormen een uitstekende combinatie: dubbel-cd van Gerben Mourik met improvisaties rond Advent en Kerst op twee Deense orgels.
advertentie
Ik geloof niet dat ik het eerder heb gedaan: advents- en kerstmuziek draaien in de lijdenstijd. Toch is het niet zo gek, zowel liturgisch als theologisch hebben de tijd voor Kerst en Pasen veel gemeen met elkaar, zodat je daarna met liefde nog een goede kerstjubel opzet. Het was daarom zeker geen straf om in deze bijzondere tijd deze dubbelaar van Gerben Mourik te beluisteren. Om meerdere redenen is het een must om deze cd gehoord te hebben!
Deens goud
Gerben Mourik heeft met de introductie in 2010 van zijn serie Audite Nova een soort revival veroorzaakt voor de neobarokke periode. Inmiddels is hij terecht gefascineerd door de orgels die in deze periode onder de handen van Poul-Gerhard Andersen zijn ontstaan. Het mooie van zowel de focus op Andersen als de improvisatiestijl van Mourik is dat je tot de ontdekking komt dat de term neobarok maar deels de lading dekt. Het was meer een universeel klankkarakter dat de bouwers voor ogen stond en daarom komt hier barok tot gematigd modern voorbij.
Voor deze Deense opname heeft Gerben Mourik de keuze laten vallen op het Marcussen-orgel uit Jægersborg (Andersen was in die tijd in dienst bij Marcussen en had de hand in het concept) en een instrument uit Stege wat uit de werkplaats van Andersen zelf stamt.
Vooral Jaegersborg was voor mij een bijzondere verrassing. Met Nederlandse ogen ziet dit instrument er uit als ontstaan rond 1970, maar het blijkt al tijdens de Tweede Wereldoorlog te zijn gebouwd. Voor ons bijna onvoorstelbaar. Dit instrument is daarna van grote invloed geweest op de naoorlogse orgelbouw. Bussen met orgelbouwers en organisten kwamen langs om van Andersen te leren.
Je ziet hier dan ook echt de basis gelegd worden voor de enorme stroom aan instrumenten die in de jaren daarna ontstaan. Zowel qua dispositie als uitvoering zie je bijvoorbeeld de Utrechtse Marcussen al groeien, maar ook andere bouwers lieten zich hierdoor inspireren (zelfs tot op het design van de speeltafel). Het is in die zin een belangrijk monument wat best wel meer aandacht mag hebben. Zeker omdat het ook gewoon een gave klank heeft voor degene die er mee weet om te gaan!
Het instrument in Stege is 22 jaar later ontstaan. Ogenschijnlijk hebben beide instrumenten veel gemeen, maar als je de opbouw beziet dan is er duidelijk verschil. In 1944 lijkt er een soort puriteinse drang te zijn om in ieder geval te zorgen dat alle klavieren een volledig zelfstandige functie kregen. Daardoor was er geen ruimte meer voor tertsregisters. Twintig jaar later zie je Andersen toch wat meer vrijheid nemen. Niet ieder werk hoeft per definitie een prestantregister te hebben en qua intonatie gaan de scherpe randjes ervan af. De Denen liepen echt al voor op ons.
Overigens bleek ik Jægersborg al wel eerder gehoord te hebben. Ooit nam Karl Richter er een Bach-lp op die vervolgens jarenlang als budget-cd is aangeboden. Het kon mij toen weinig bekoren vanwege het machinale spel van Richter en de erg directe opnamen. Zo zie je maar weer, het is maar van welke kant en met welke oren je in de kerk luistert …
Het blijft boeien
Naast de eyeopener van de instrumenten is het uiteraard ook het spel van Gerben Mourik die het tot een klankfeest maakt. Zijn advents- en kerstfeest viert hij met structuurimprovisaties en voegt vervolgens op beide cd’s als bonus een uitgebreide vrij improvisatie toe.
Persoonlijk ben ik meer gecharmeerd van de gestructureerde creaties, maar dat zegt ook iets over mij. Hij varieert in een keur van stijlen zoals we van hem gewend zijn. Binnen sommige improvisaties wisselt de referentieperiode ook nog weleens, maar hij doet dat op een weloverwogen manier. Het is knap hoe hij zich inleeft in zowel de orgels als de liederen, waarbij de melodieën echt voertuigen van de tekst zelf zijn (hij moet wel nog maar eens uitleggen waarom ‘Adeste Fideles’ meditatief wordt vertolkt, wel heel mooi overigens!).
Naast dat hij zich graag inleeft in de diverse stijlen, krijgen ze altijd een stevige vleug Mourik mee. Hierbij verstaat hij de kunst om een aanstekelijke creativiteit en tijd aan elkaar te verbinden, waardoor er soms mooie miniaturen ontstaan. Daarom ook geen volgepropte cd’s, maar twee keer een klein uur luistervreugde.
Zoals gewend van Gerben Mourik etaleert hij de orgels ook in alle klankfacetten. Boeiend om in Stege eerst de welluidende tongwerken geïntroduceerd te krijgen. En waar komen die twinkelende klokjes bij het Scherzo vandaan?
Zonder alle afzonderlijke improvisaties te willen bespreken, wil ik wel de variaties over het Deense kerklied ‘Den signede dag med fryd vi ser’ noemen. Een lied met een prachtige melodie die ook gezongen is bij de ingebruikname in 1944. Een schitterende variatiereeks komt hier voorbij die ook wel beetje doet denken aan de illustere bespeler van het instrument bij de ingebruikname, Finn Videro, die vooral in eenvoud mooie muziek kon maken.
Wel mis ik op deze cd’s soms beetje het vuur wat Gerben had toen hij paar jaar geleden op die andere beroemde Marcussen zijn Psalmenproject afsloot. Wellicht heeft dat er ook te maken dat de Nicolaïkerk qua orgel en ruimte net iets meer uitnodigde om ‘helemaal los te gaan’. Hoewel het daarmee niet een ‘op het puntje van je stoel’-effect geeft is het nog steeds een hele boeiende reeks Advent en Kerst die er voorbijkomt. Mooie bijkomstigheid is ook dat het gewoon lekkere luister-cd’s zijn waar je niet perse orgelminded voor hoeft te zijn.
Luisteren en bewaren
Kortom, deze uitgave is een fantastische kans om kennis te maken met de roots van de neobarok die in Nederland grote vlucht heeft gekregen, maar die vooral ook een genuanceerder beeld geeft van hoe die bedoeld was. In combinatie met het de ons al bekende vaardigheden van improvisator Mourik is het een goede reden om de cd later dit jaar weer in de cd-speler te stoppen!
Minpuntje is de saaie uitvoering van booklet, maar blijkbaar is dat de huisstijl van Helikon, de uitgever. Daar staat tegenover dat zij wel de kunst verstaan om prachtige ruimtelijke opnamen te maken. Voor nu beëindig ik mijn advent- en kerstfeest even, er is immers ook een keur aan passiemuziek. Maar later dit jaar komt de Deense Mourik zeker weer in beeld.
Organ Improvisations – Gerben Mourik
CD1 Advent in Jægersborg Church: Preludium und Fuge ‘O Heiland, reiss die Himmel auf’; Partita ‘Nun komm, der Heiden Heiland’; Choral, Passacaglia and Nocturne ‘Veni, veni Immanuël’; demonstratie van de tongwerken; Theme and variations ‘Den signede dag med fryd vi ser’; Free improvisation ‘Es kommt ein Schiff, geladen bis an sein’ höchsten Bord’.
CD2 Christmas in Sankt Hans Church, Stege: Four variations ‘Puer natus in Bethlehem’; Motet ‘Es ist ein Ros’ entsprungen’; Choral and Concertino ‘Schönster Herr Jesu’; Choral-Prelude ‘Vom Himmel hoch da komm ich her’; Meditation ‘Adeste fideles’; Scherzo ‘Il est né, le divin enfant’; Choral -Prelude ‘Fröhlichsoll mein Herze springen’; Rhapsodie ‘Hark! The Herald Angels Sing’; Carillon ‘Wie schön leuchtet der Morgenstern’; Toccata ‘We wish you a Merry Christmas’; Free improvisation ‘Les anges dans nos campagnes’
Helikon – HCD 1095, 2CD, TT 54’39 + 57’27, opname 07/2018 + 09/2019, prijs € 19,95 | gerbenmourik.nl
