Slechts nu en dan hoor je in ons land de orgelmuziek van Herbert Howells. Zoals de orgels van Sauer, Walcker en Steinmeyer geëigend zijn voor de muziek van Max Reger, maar diezelfde muziek van Reger tot ergernis van puristen het ook wonderbaarlijk goed doet op Hollandse stadsorgels, zo kun je geweldig genieten van Howells op bijvoorbeeld de Rotterdamse Rode Reus.
advertentie
Maar Howells op dit Lewis-orgel, dat is toch wel echt thuiskomen. Zoals Reger-koralen in weerwil van die Hollandse stadsorgels thuiskomen op zo’n fraaie Steinmeyer als in de Adventskerk van Alphen aan den Rijn.
Befaamd zijn Lewis’ orgels in The Church of St. John the Evangelist, Upper Norwood te Londen en St. George’s Church, zo prachtig gelegen in Cullercoats. En laten we vooral niet vergeten het grote instrument (1897) in Southwark Cathedral, dat nagenoeg gaaf bewaard is gebleven! Waarschijnlijk zijn er onder leiding van Thomas Christopher Lewis meer dan zeshonderd orgels gebouwd. Toe maar.
Balans
De orgels van Lewis hebben, als weinig andere Engelse orgels, een fantastische balans tussen draagkracht en poëzie. Lewis was een rechtstreekse concurrent van Henry Willis. Hij liet zich inspireren door Cavaillé-Coll en Schulze.
Lewis verweet Willis klankeffecten te bereiken door oneigenlijke middelen als bijvoorbeeld een te hoge winddruk. Hij wilde zeer karakteristieke registers, die voor zichzelf spraken en zonder triviale hulpmiddelen overtuigend waren. Lewis was een visionair die over orgelbouw ook publiceerde. In het kathedrale instrument van Southwark heeft Lewis zijn idealen belegd.
Geëmigreerd
Zo’n instrument in een Engelse setting zoals in Cullercoats is natuurlijk hartveroverend. Maar de Lewis waarop Falcioni Howells speelt, is geëmigreerd en terechtgekomen in het land van de Serassi’s.
In 1911 werd het instrument gebouwd voor de Vineyard Congregational Church in Richmond, Londen. In 2015 is het met liefde en zorg in de Sotto il Monte Giovanni XXIII te Bergamo geplaatst. Er is een nieuwe kas gemaakt en er zijn enkele nieuwe registers (mixturen) en elektrificatie gerealiseerd. Diezelfde liefde en zorg blijkt ook uit de gemakkelijk te vinden en zeer informatieve site over dit herplaatste instrument.
Leuk ook om kennis te nemen van de programma’s van al die recitals daar. Opvallend vaak spelen de concertgevers ook Bach op dit orgel. Maar natuurlijk ook Engelse muziek en Vierne, Guilmant en Franck. De inauguratie van het orgel in Bergamo is overigens nog verzorgd door maestro Jean Guillou. De Lewis in Bergamo is een prachtig specimen van deze begaafde orgelmaker.
Origineel
Het is sowieso geweldig om minstens enkele behoorlijk originele instrumenten van T.C. Lewis te hebben, want veel van zijn instrumenten zijn helaas verloren gegaan. Een belangrijk deel bevond zich in Londen en omgeving, dus ja, twee wereldoorlogen …
De smaak veranderde en de instrumenten die nog overgebleven waren, werden als brommers opgevoerd: hoge winddruk, fellere tongwerken, enzovoorts. Ironisch: in 1919 werd Lewis Organbuilders toch opgeslokt door concurrent Willis, die daarna slechts heel even Willis & Lewis heette.
Howells
En nu over Howells. Howells behoorde tot een groep componisten die een bijzondere verhouding had met de muzikale traditie en vernieuwing. In de verwarring van de tijd tussen beide wereldoorlogen, in de nadagen van de romantiek en in de prille dagen van experimenteren met het doorbreken van alle muzikale conventies, zocht deze groep naar vernieuwing binnen de gangbare tonaliteit en modaliteit. Men richtte zich op de ‘Engelse Renaissance’, de Tudor-tijd.
Overigens zijn er ook invloeden van Debussy en Ravel te ontwaren. Dat leidde tot een bijzonder originele en karakteristieke klanktaal. Veel van Howells’ orgelwerk is rapsodisch van aard. Prachtige mystieke lange lijnen worden onderbroken door spannend op- en weer afgebouwde klankerupties. Hollandse oren vragen wel om enige overgave aan deze nu en dan vreemde en vervreemdende, maar unieke en kleurrijke muziek.
Handtekening
De jaartallen achter de stukken zijn intussen wel van betekenis. In 1935 overleed Howells’ zoontje Michael, 9 jaar oud. Dit tragische sterven heeft de muziek van Howells blijvend beïnvloed. Was de muziek van Herbert Howells al nooit oppervlakkig of al te blijmoedig, na dit trauma kreeg zijn werk iets dat omschrijving tart: getormenteerd (ook in de rustige, meditatieve delen) en toch heroïsch. Niet gewild, opgelegd of te nadrukkelijk hoor, maar als een onvervreemdbare eigenheid van Howells’ muziek. Zijn handtekening.
Pleitbezorger
Falcioni is een prima pleitbezorger voor de muziek van Howells. Hij ontving internationaal reeds lof voor zijn vertolkingen van Brahms, Liszt en Reger en ook in de muziek van Howells houdt hij moeiteloos grip op het grote geheel zonder dat dit ten koste gaat van de zo nodige intense aandacht en verfijning. Zet trouwens het idee uit uw hoofd dat Engelse organisten altijd de ideale vertolkers van Engelse orgelmuziek zouden zijn.
Voor VLS heeft Tjeerd van der Ploeg vele jaren geleden een lans gebroken voor het werk van Howells met twee cd’s uit Selby Abbey. Op Priory is, ook alweer lang geleden, het complete orgelwerk in drie behoorlijk verschillende delen verschenen (King’s College Chapel, Hereford en Winchester). Andrew Senn is in 2017 van wal gestoken met Vol. 1, maar het afsluitende vervolg bleef tot op heden uit.
Appetizer
Deze plaat van Brilliant Classics is dus zeer welkom en een mooie appetizer voor de misschien niet altijd zo toegankelijke maar wel zeer lonende muziek van Howells. Herbert Howells op een verdwaalde, pure T.C. Lewis: zeer aanbevolen!
Herbert Howells: Organ Music – Rhapsody & Psalm-Prelude
3 Rhapsodies op. 17 (No. 1 in D-flat [1915], No. 2 in E-flat [1918], No. 3 in C-sharp minor [1918]); from Six Pieces for Organ: Preludio ‘Sine Nomine’ [1940], Saraband ‘In Modo Elegiaco’ [1945], Master Tallis’ Testament [1940]; Three Psalm-Preludes Op. 32 [1915-1916]
Adriano Falcioni, Lewis-orgel (1911) Sotto il Monte Giovanni XXIII (Bergamo), Italië
Brilliant Classics – 96983, TT 64’36, opname 03/2022, booklet EN/IT, prijs € 11,99| brilliantclassics.com
