De Duitse organiste Ute Gremmel-Geuchen nam alle orgelsonates en een selectie andere werken op van Jan Albert van Eijken (1823-1868). Zij deed dat voor het label Aeolus op het Ibach-orgel in de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom, een orgel met een speciale band met regio Elberfeld waar Van Eijken lange tijd werkzaam was.
advertentie
Toen Ewald Kooiman in 2009 onverwacht overleed, kwam Motette met een dubbel-cd met opnamen van Ewald Kooiman uit de Dom van Utrecht als ‘Hommage á Ewald Kooiman’. Deze opnamen waren in 1981 verschenen als dubbel-lp in een fraaie klaphoes van het label Kerk & Muziek Kampen, met als titel Nederlandse romantiek en Duitse rococo.
De grammofoonplaten hadden een bijzondere sfeer. De opname was niet geweldig, maar Kooiman toonde onder andere aan dat de Nederlandse orgelcultuur in de 19e eeuw toch prachtige muziek had voortgebracht.
Een van de componisten die Kooiman voor het voetlicht haalde was Jan Albert van Eijken. Bijzonder is dat Ute Gremmel-Geuchen van deze componist nu een hele plaat heeft opgenomen in Bergen op Zoom en: Ute was leerling van Ewald Kooiman. Kooiman heeft een belangrijke rol gehad in het afstoffen van onbekende meesterwerken uit de 18e en 19e eeuw. Mooi dat leerlingen hiermee verder gaan.
Begaafd
De negentiende-eeuwse Nederlandse orgelliteratuur is – ook in ons eigen land – dus al niet zo heel bekend, maar zeker Jan Albert van Eijken is behoorlijk onbekend. Van Eijken was heel begaafd en zijn toonkunstenaarschap kreeg ook erkenning, onder andere van Mendelssohn en Schumann. Ik noem zijn voornamen steeds, want hij had ook een broer Gerrit die muzikaal getalenteerd was en zijn carrière eindigde als organist in Londen. Robert Schumann heeft Van Eijken in Rotterdam gehoord en schreef daar enthousiast over aan violist Joseph Joachim.
Jan Albert heeft, net als Bastiaans en De Lange, onder andere Sonates nagelaten in de sfeer van Mendelssohn. Het werkt nooit zo om composities van zo’n Van Eijken te vergelijken met die van beroemde tijdgenoten; Van Eijken heeft gewoon fraai werk nagelaten dat meer dan de moeite waard is om te spelen, te beluisteren en ook om op te nemen. Het kleine koraal ‘Rust mijn ziel, uw God is Koning’ is al een parel en de Sonates zijn prachtig uitgewerkt en blijven ook boeiend. Gremmel speelt het werk van Van Eijken invoelend en vol passie. Gelukkig niet lijzig of slepend, zoals je dit genre wel eens kunt horen.
Bijzonder orgel
Ute Gremmel heeft een bijzonder orgel gekozen. In ons land kun je voor dit repertoire veel geschikte instrumenten vinden; o.a. de orgels van Bätz en / of Witte. Maar het orgel in de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom is heel speciaal voor de muziek van Van Eijken. Van Eijken werkte vanaf 1854 als kerkmusicus in Elberfeld en bespeelde in de regio Ibach-orgels. Het Ibach-orgel in Bergen op Zoom is het grootste nog bestaande Ibach-orgel, in 2011 gerestaureerd en gereconstrueerd door Verschueren.
Het keuringsrapport uit 1864 meldt: ‘De toon is vol uitdrukking en glans. De intonatie der registers is overschoon. Ze zijn krachtig, zonder hardheid, en zacht afgerond zonder zwakheid.’ Het orgel werd gebouwd voor de parochiekerk van de H. Maagd Maria Tenhemelopneming in Bergen op Zoom.
Sinds 1988 bevindt het zich in de Sint-Gertrudiskerk. Verschueren restaureerde 1.000 overgebleven pijpen van Ibach en maakte bijna 1.500 nieuwe pijpen bij in de geest van Ibach. Van dit fraaie instrument zijn al prachtige plaatjes verschenen met opnamen van Joris Verdin met Psallentes (L’ Abbé Liszt) en Janno den Engelsman.
Must have
Als altijd heeft Aeolus gezorgd voor een chique en smaakvolle uitgave en de opname is op hetzelfde hoge niveau.
Kijk, de aanschaf van die cd-box met de zoveelste Franck-integrale kun je thuis natuurlijk niet meer echt uitleggen, maar dit plaatje van Van Eijken in Bergen op Zoom is vast goed te beargumenteren als must have.
Jan Albert van Eijken – Complete Organ Sonatas e.a.
Toccata en Fuga over de naam B.A.C.H. in Bes [op. 38]; Sonata 1 in c [op. 13]; Zes Variaties & Finale over ‘Wien Neêrlands bloed’ in A [op. 7]; Sonata 2 in d [op. 15]; Koraalvoorspel ‘Nun ruhen alle Wälder’ in G; Koraalvoorspel ‘Rust mijn ziel! Uw God is Koning’ in F; Sonata 3 in a [op. 25]; Avondlied in Des [op. 85]
Ute Gremmel-Geuchen, Richard Ibach-orgel (1864), Sint-Gertrudiskerk, Bergen op Zoom
Aeolus – AE 11371, SACD, TT: 80’, booklet: 32 p., DE/EN, prijs € 19,99 | aeolus-music.com
