Zeven woorden heeft Christus vanaf het kruis nog gesproken. Tenminste, als je de woorden die elke evangelist opgetekend heeft bij elkaar optelt. Die zeven zinnetjes hebben veel kunstenaars geïnspireerd: schilders, dichters, componisten. Er zijn mensen die alles wat te maken heeft met de kruiswoorden verzamelen. In zo’n verzameling kan natuurlijk Joseph Haydns verklanking niet ontbreken.
advertentie
Daar zijn dan ook nog eens meerdere versies van. Het begon met een compositie voor klassiek orkest, in 1786 geschreven voor de kerkdienst op Goede Vrijdag in de kathedraal van de Spaanse stad Cádiz. Al snel ontstonden er bewerkingen voor strijkkwartet en voor klavier (clavichord, klavecimbel, fortepiano). Haydn zelf heeft het stuk nog omgewerkt tot een compleet oratorium.
Wie het werk niet kent, verwacht misschien een dramatisch stuk muziek. Dan kom je bedrogen uit. Alleen het laatste deel zou je dramatisch kunnen noemen, omdat daarin de aardbeving verklankt wordt die volgens de evangelist Matteüs plaatsvond toen Jezus de laatste adem had uitgeblazen. Maar de muziek die Haydn bij de kruiswoorden zelf geschreven heeft ademt meer een blijmoedige vrede. Want voor Haydn zijn niet de erbarmelijke omstandigheden waaronder Jezus zijn kruiswoorden uitsprak, maar het evangelie dat in die kruiswoorden besloten ligt, leidend geweest bij het schrijven van zijn muziek. Voor moderne mensen kan het dan ook een gevoel van vervreemding oproepen om zulke harmonische muziek te horen bij wat toch kruiswoorden waren.
Op deze cd wordt de bewerking uitgevoerd voor klavier. Wie die bewerking gemaakt heeft, is onbekend. Wel bekend is dat Haydn ermee ingenomen was. Maar zou hij dat ook geweest zijn bij een uitvoering van die versie op orgel? Mij heeft deze vertolking in elk geval niet helemaal overtuigd.
Voor een deel komt dat door het instrument waarop Guido Pellizzari het stuk uitvoert: het Fratelli Serassi-orgel (1837) in de kerk van Santa Maria Magdalena in Desenzano del Garda. Het is een typisch Italiaans instrument met een keur aan bas- en discantregisters. De klank is zeer vocaal, maar ook zeer gespierd. De tractuur is bovendien nogal luidruchtig.
Daardoor komt de delicate muziek van Haydn toch wat lomp op me over. Dat heeft ook daarmee te maken dat de klavierversie de orkestversie volgt, waarin akkoorden ingevuld worden met repeteertonen. Als je, zoals op een clavichord of een piano, kunt nuanceren in klanksterkte, is dat prachtig. Maar op een orgel kan dat niet en daardoor klinkt deze uitvoering niet rustgevend, maar vermoeiend. De vierde sonate, die geschreven is bij de woorden: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’, overtuigde me het minst. Uitgevoerd door een strijkkwartet klinkt de tweestemmigheid die Haydn hier hanteert ineens opvallend kaal. Maar op orgel klinkt het eerder nietszeggend.
Wat mij betreft laat deze cd goed horen dat Haydns muziek, uitgevoerd op orgel, een ander type bewerking vraagt dan een uitvoering op piano. Maar de bewerking voor klavier zou misschien op harmonium wel overtuigend kunnen werken. Ik ben daar door deze cd wel nieuwsgierig naar geworden.
Bovenstaande opmerkingen laten onverlet, dat Guido Pellizzari de muziek technisch puntgaaf uitvoert, met mooie tempi en goed gedoseerde rubati. Mensen die deze muziek nog niet kennen en geen interesse hebben voor andere instrumenten dan het orgel, doen dan ook geen miskoop met deze cd. En mensen die alles verzamelen wat maar te maken heeft met de zeven kruiswoorden, moeten deze uitvoering op orgel uiteraard ook aan hun collectie toevoegen. Maar anderen zou ik aanraden te kiezen voor de originele versie of voor de bewerking voor strijkkwartet. Kun je ook voor een prikje aankomen: Kodály Quartett op het label Naxos. Prachtig!
Joseph Haydn – Seven Last Words
Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze [Hob. XX:1/c]
L’introduzione. Maestoso & Adagio; Sonata I. Largo ‘Pater, Pater dimitte illis quia nesciunt quid faciunt’; Sonata II. Grave e Cantabile ‘Hodie mecum, hodie mecum eris in Paradiso’; Sonata III. Grave ‘Ecce Mulier filius tuus’; Sonata IV. Largo ‘Deus meus, Deus meus et quid dereliquisti me’; Sonata V. Adagio ‘Sitio’; Sonata VI. Lento ‘Consumatum est’; Sonata VII. Largo ‘In Manus tuas Domine, comendo Spiritum meum’; Il Terremoto. Presto
Guido Pellizzari, Serassi-orgel (Op. 433, 1837), Santa Maria Maddalena, Desenzano del Garda, Italië
Brilliant Classics – 95889, TT 63’11, opname 10/2018 | brilliantclassics.com
