advertentie
Kort na de inspeling van het Kam-orgel in 1859 namen de Dordtse kerkvoogden een opmerkelijk besluit: verzoeken van zowel eigen organist De Vries als later diens collega’s Van Eyken en Bastiaans tot het geven van ‘een orgelbespeling, zoo als in andere groote steden plaats vind, en wel om de veertien dagen volgens een daartoe bekend te maken programma en op een voor het Kunst minnend publiek meer geschikt uur ’ werden afgewezen.
Reden ‘het betrekkelijk klein getal echte kenners van het orgelspel’ plus de veronderstelling van kerkmeesters dat met de inspeling aan de nieuwsgierigheid veler minkundigen is voldaan’.
Is het Dordtse Kam-orgel na de recente restauratie andermaal nog betreurenswaardig weinig live in (avond)concerten te beluisteren, voor de echte kenners van het orgelspel zijn er vandaag de dag gelukkig historische geluidsopnamen uit een tijdperk waarin gerenommeerde toonkunstenaars uit binnen- en buitenland zich wekelijks op dit instrument mochten doen horen. Tot de meest belangwekkende daaronder kunnen zeker de live-registraties van de heringebruiknames in 1987 na restauratie van orgel en kerk worden gerekend. Voor beide gelegenheden schreef Arie J. Keijzer (1932), vanaf 1976 eenentwintig jaar lang titularis van de Grote Kerk een Symfonie, welke thans door Jolanda Zwoferink in première-uitvoering door de componist op het Prestare-label werden uitgebracht. Met de helaas matige technische kwaliteit van deze live-opnamen is het als met de druktechnisch grijze waas over het op zich fraaie fotowerk in het booklet: ondanks de hoorbare vervorming van het klankbeeld en de hoeveelheid bijgeluiden in de zo te horen goed bezette kerk overheerst toch vooral het feest der herkenning van een musicus en instrument van formaat.
De twee symfonieën zijn verschillend van opzet. Opmerkelijk is vooral de Derde, waarin niet allereerst klassieke vormprincipes, maar dood en verrijzenis van Christus het centrale Leidmotief vormen. De afzonderlijke delen zijn opgezet als koraalmeditaties waarbij – tamelijk uitzonderlijk in de muziekgeschiedenis – passie en Pasen binnen één cyclus aan de orde komen. Het meest bekend is waarschijnlijk het tweede deel, waarvan een variant ook afzonderlijk binnen een reeks psalmbewerkingen is uitgegeven, een indringende verklanking van de klacht en verlatenheid van psalm 22. Opzet en uitwerking lijken verwant aan het aan dezelfde psalmtekst ontleende vijfde kruiswoord Eli, Eli uit de Sept Chorals-Poèmes van Charles Tournemire, een cyclus die men de dagen voor Pasen heel goed naast Keijzers Opstandingsymfonie kan beluisteren. Dezelfde zeven kruiswoorden vormen ook de basis van de bespiegelingen van Jacqueline van der Waals in gezang 46 uit de bundel van 1938, waar het eerste deel van de Derde Symfonie op is gebaseerd. Indrukwekkend hoe hier mystieke melismatische monodie en harmoniek ook overtuigend kunnen worden toegepast op een tonale majeurmelodie. Opmerkelijk is in dit kader ook het derde deel, een koraalfantasie over Wees gegroet gij eersteling, geen uitbundige paasjubel maar een intiem verstilde uitbeelding van de ‘voorsmaak’ van de troost van Gods heilsplan. Het applaus na de afsluitende samenzang na het vijfde deel werkt daarna eigenlijk alleen maar vervreemdend.
In tegenstelling tot de Derde Symfonie is de Tweede – opgedragen aan Keijzers vrouw en vaste registrante Tini Keijzer-Hovius – geheel gebaseerd op vrije thema’s, gerangschikt volgens klassiek vijfdelig model. Waar het dansante Scherzo en het scherzando-gedeelte binnen het Andante in zekere zin nog aan een Louis Vierne herinneren, vertonen vooral de langzame middendelen en het koraalmatige hoofdthema van het Allegro Maestoso, terugkerend in de Finale een herkenbaar eigen idioom. Treffend is vooral de bezonken en uitgesponnen lyriek, naadloos aansluitend bij het karakter van het instrument: met relatief weinig noten wordt hier een maximum aan expressie bereikt. Oud-leerling Henco de Berg verzorgde even bondige toelichtingen bij de afzonderlijke delen in het booklet.
Zeker zolang de Merwestad nog geen tweejaarlijks festival aan componisten van eigen bodem wijdt valt te hopen dat deze lofwaardige cd met opnamen van Arie J. Keijzer een vervolg mag krijgen. Vanuit de Dordtse Grote Kerk zijn er in ieder geval nog twee fraaie grammofoonplaten met naast eigen werk en improvisaties onder meer een indrukwekkend Derde Choral van Franck; van de Eerste Symfonie is er een fraaie NCRV-opname uit de Utrechtse Dom inclusief mondelinge toelichting door de componist. Maar meer nog blijf ik in stilte hopen dergelijk diepzinnige muziek weer met regelmaat live op het Kam-orgel te mogen beluisteren. [BART VAN BUITENEN]
Arie J. Keijzer – Complete Symfonieën II & III.
Kam-Orgel, Grote Kerk, Dordrecht.
Symfonie II: Deel 1 – Allegro Maestoso; Deel 2 – Andante; Deel 3 – Scherz; Deel 4 – Adagio; Deel 5 – Finale. Symfonie III (Opstandings-symfonie): Deel 1 – Meditation ‘Als ik in gedachten sta bij het kruis van Golgotha’; Deel 2 – Psalm 22 ‘Mijn God, mijn God, waarom verlaat Gij mij?’; Deel 3 – ‘Wees gegroet, gij eersteling der dagen’; Deel 4 – Meditation ‘Ik zeg het allen dat Hij leeft, dat Hij is opgestaan’; Deel 5 – Finale ‘Ik zeg het allen dat Hij leeft, dat Hij verrezen is’.
Label: Prestare
Nummer: ZWF3331591
Speelduur: 79’03
Booklet: 20 pagina’s (NE/EN)
Prijs: € 21,95
[button link=”http://www.orgelshop.nl/orgelnieuws” target=”_new” style=”large” title=”BESTELSERVICE”][/button]
© 2013 www.orgelnieuws.nl
