Een Hollands koraalboek, gespeeld door een Italiaanse organist op een Duits orgel. Zeker geen alledaagse verschijning. Doorgaans reikt onze muziek niet zo ver over de landsgrenzen. Toch is de combinatie niet zo heel erg verwonderlijk.
advertentie
Manuel Tomadin is al een aantal jaar bezig aan een indrukwekkende orgeltocht, waarbij hij ook regelmatig ons land aan doet. De ene na de andere integrale verschijnt op het label Brilliant Classics. Naast veelal (Noord-)Duitse en Italiaanse muziek was nu ons land aan de beurt. Daarvoor koos hij het Tabulatuurboeck van Anthoni van Noordt.
Deze tabulatuur, in 1659 verschenen, bestaat uit tien Geneefse psalmen en zes fugatische fantasieën. Het had overigens niet veel gescheeld of we hadden van deze boeiende verzameling nooit meer iets gehoord. De oplage destijds waarschijnlijk zo beperkt of de muziek later zoveel uit de mode geraakt dat bijna alle exemplaren bij het oud papier belandden, want er is tot op heden slechts één exemplaar teruggevonden. Max Seiffert heeft dit psalmboek vervolgens aan het einde van de negentiende eeuw uitgegeven en sindsdien is er altijd belangstelling voor geweest. Vooral na de indrukwekkende dissertatie van Jaap den Hertog uit 2009 staat Van Noordt weer meer in de spotlights. Vanuit De Nederlanden bezien terecht!
Bij mijn weten is het de eerste keer dat een buitenlandse organist (in ieder geval uitgebreid) aandacht besteedt aan het complete werk van Van Noordt. Dat is best verfrissend, want het aardige van deze uitvoering is dat je merkt dat je als Hollandse Calvinist deze psalmen toch vaak denkt en speelt vanuit de tekst en de muzikale context die wij er zelf de afgelopen vijfhonderd jaar aan hebben gegeven. Tomadin heeft daar minder last van, waardoor bijvoorbeeld de eerste variatie van Psalm 24 ingetogen klinkt met een tremulant en Psalm 6 groots van start gaat in een vrolijk tempo. Ook Psalm 22 klinkt opgewekt. En dat is eigenlijk niet zo gek, want wij denken vaak vanuit het begin van deze ‘lijdenspsalm’, maar bijna de helft van dit lied is een indrukwekkend en hoopvol loflied.
Tomadin kiest er gelukkig niet voor om het Tabulatuurboeck aan een stuk van begin tot eind te spelen, maar de psalmen af te wisselen met onder andere de zes fantasieën. Dat luistert toch prettiger dan de meeste andere opnamen die volgorde in de partituur aanhouden, waardoor er aan het einde luistermoeheid optreedt terwijl ook de niet koraalgebonden fantasieën net te weinig bieden om een half uur aaneen te boeien.
Het programma wordt geopend en gesloten met ‘Erbarm Dich mein, o Herre Gott’ van meester Sweelinck en gezel Scheidemann. Muziek die het Stellwagen-orgel in Lübeck nog meer op het lijf is geschreven. De door Manuel Tomadin geschetste vermeende relatie tussen deze twee grootmeesters en Van Noordt, is te betwijfelen. In zijn onovertroffen studie gaat Jaap den Hertog ook op zoek naar aanknopingspunten, maar hij kon die moeilijk leggen. Van Noordt ging zijn eigen weg.
Hoewel Van Noordt liever te beluisteren is op een vroeg Hollands orgel, is dit Noord-Duitse juweel in Lübeck uiteraard een prima keus. De fraaie kleurendoos in Werckmeister-stemming biedt voldoende mogelijkheden om te variëren. Die worden ook uitgebreid benut. In een aantal variaties maakt Tomadin gebruikt van zestienvoets liggingen en dat geeft een heerlijke sonore klank. Eigenlijk komen alle facetten van het orgel wel voorbij wat je (opnieuw) doet verrassen over de schoonheid van dit instrument.
Het spel van Tomadin is, zoals we van hem gewend zijn, technisch gaaf, maar klinkt ook wel wat braaf. Er zit weinig dynamiek in. De afgelopen jaren namen ook Gerard de Wit en Chiel Jan van Hofwegen deze Van Noordt-verzameling in. De integrale van Van Hofwegen blijft dan de meest ‘Hollandse’ en doorleefde. Dat neemt niet weg dat ook bij Tomadin veel moois te horen is.
Deze vriendelijk geprijsde Brilliant Classics-cd’s bieden dankbaar vergelijkingsmateriaal is, zeker omdat Tomadin voor onze oren wat on-Hollandse keuzes maakt. Dat kan verfrissende inzichten opleveren. Uiteraard blijft het een genot om met deze dubbel-cd ruim twee uur lang virtueel in de Lübecker Jakobikirche te vertoeven.
Anthoni van Noordt – Complete Organ Music
Van Noordt: Tabulatuurboeck van Psalmen en Fantasyen; Sweelinck: Erbarm Dich mein, o Herre Gott; Scheidemann: Erbarm Dich mein, o Herre Gott
Manuel Tomadin, F. Stellwagen-orgel 1636-1637, Jakobikirche Lübeck
Brilliant Classics – 95895, 2CD, TT 140’5, opname 05/202, prijs € 11,99 | brilliantclassics.com
