RECENSIE Met Gerben Budding door vijf orgel-eeuwen in Nederland

Goede smaak, originaliteit en werklust kun je organist Gerben Budding niet ontzeggen. Ruim vijf jaar geleden maakte hij diepe indruk op mij met de fantastische dubbel-cd ‘Het Geneefse psalter gespeeld en gezongen’, met psalmbewerkingen van eigentijdse Nederlandse componisten in orgel- en koorbewerkingen. Mijn speler kende de twee cd’s lange tijd uit z’n hoofd.

Alsof dat niet genoeg was, kwam Budding in dezelfde tijd op de proppen met een negen-cd-box met de complete orgelwerken van Samuel de Lange junior, gespeeld in Gorcum. Ondertussen verzorgde hij ook nog eens de heruitgave van de bladmuziek van de orgelsonates van deze De Lange.

En nu ligt er van hem alweer een Budding-box, opgestuurd door producent en webwinkel Landgoed Gerianna, die meteen een stapeltje eerdere producties meestuurde. De meest recente productie is een doosje met zes cd’s met als thema ‘Vijf eeuwen Nederlandse orgelmuziek’.

De kwaliteit van Gerben Buddings spel daarop is hoog en het is verbazend dat hij voor het opnemen van deze cd’s slechts vier dagen nodig heeft gehad. Onthutsende informatie die je uit het cd-boekje opduikelt. Op 27 juni 2018 nam hij maar liefst meer dan twee uur muziek op in de Grote Kerk van Gorinchem waar hij toen nog net organist was. 

Buddings reis door de vijf eeuwen begint op het vroeg zeventiende-eeuwse Kiespenning-orgel (1631) van de Grote Kerk van het schilderachtige stadje Wijk bij Duurstede. Dit orgel van Nederlandse makelij is erg goed geschikt om deze oude muziek uit te voeren. Het werd twee jaar geleden zeer overtuigend gerestaureerd door Van Vulpen. Het is het waard om meer te worden gehoord, vanwege de zangerigheid en de vriendelijke stevigheid die je (nog) niet vaak bij deze instrumenten hoort. En vanwege de volstrekt logische manier waarop de middentoonstemming en de orgelklank in elkaar grijpen.

Budding opent er met het Susanne van Soldt-manuscript. Susanne van Soldt (1586-1615) uit Antwerpen, dochter van een koopman, verzamelde klaviermuziek door composities over te schrijven. Het manuscript bleef bewaard en is een belangrijke bron van Nederlandse muziek uit de zestiende eeuw. Verder op cd 1 muziek van onder andere Sweelinck, Steenwick, Van Noordt.

Voor cd 2 en 3 ging Budding naar de Tuindorpkerk in Utrecht. Daar staat ook al zo’n (tamelijk) onbekend en zeer welluidend orgel. Twee klavieren en pedaal en een overvloed aan tertsregisters, gebouwd rond 1713 door Conrad Ruprecht jr. voor de Minderbroederskerk in Roermond.

Hier komt Nederlandse barokmuziek op de lessenaar van ondermeer Jacob Wilhelm Lustig, organist van de Martinikerk in Groningen en leerling van Johann onder meer Adam Reincken en Georg Philipp Telemann. Budding logenstraft met het laten klinken van deze muziek dat er in de barok niets muzikaals in Nederland gebeurde. Lezend in het cd-boekje ontdek je dat de grote steden van Nederland – Leiden, Amsterdam, Leiden, Den Haag, Maassluis, Middelburg – inspirerende en geïnspireerde organisten en componisten hadden. Luisterend naar cd 2 en 3 hoor je de barok van kleur verschieten naar de galante muziek van bijvoorbeeld Ruppe.

Gerben Budding (33) is sinds 2018 organist van de Sint-Jan in Gouda. Daarvoor was hij negen jaar titularis van de Bätz/Witte-orgel Grote Kerk in Gorinchem. Op cd 3 (slot), 4 en 5 (eerste helft) is hij op dat orgel te horen. Ook van de muziek die hij hier speelt, geldt: wat hebben Nederlandse componisten als vader en zoon De Lange, Richard Hol en Van Eijken, mooie muziek geschreven. Vaak gebaseerd op kerkliedmelodieën en geïnspireerd door de muziek van Duitse tijdgenoten, vooral Mendelssohn. Mooi is dat hij een puik werk van zijn voorganger Jan Bonefaas speelt, het Frans georiënteerde Choral II. Eveneens mooi, ontroerend zelfs, is de voorname koraalmuziek van componist en kunstschilder Henk Klop (1946-2017).

Het Pels & Van Leeuwen-orgel in Tielt uit 2014 (met daarin een flink deel van het pijpenbestand van het vorige orgel in de kerk van Delmotte uit 1969) is voor mij de grote verrassing van deze cd-box. Een overtuigend (Frans-)romantisch orgel, met een goed werkende zwelkast en een paar prachtige strijkers en solotongwerken. De klaviatuur heeft drie manualen, waarvan het onderste een koppelklavier is. Groot Orgel, Reçit (Pels en van Leeuwen spelt dat echt met een cedille) en Pedaal hebben samen 34 stemmen.

Uiteraard speelt Gerben Budding op dit orgel muziek uit de twintigste eeuw. Het openingswerk van Bonset is nog wel enigszins bekend, maar de muziek van Willem Petri is aanmerkelijk onbekender. Wat opvalt dat Budding op deze afsluitende cd geen experimentele of avant garde-muziek geeft gekozen. Geen Hendrik Andriessen of Albert de Klerk (maar daar zijn al veel opnamen van), geen Ad Wammes of Anton van der Horst. Ik vind het niet erg, hoor. Het viel me erg op dat de componisten op de laatste cd behoudender schrijven dan die op de cd ervoor. Bij ongeveer 1950 houdt de muziek van deze cd op. Latere muziek staat op cd 5.

Het spel van Gerben Budding is voorbeeldig, toonaangevend, boeiend en technisch af. En ook vreugdevol en doorleefd. Hij is thuis in alle stijlperioden die op deze cd voorbij komen. De opnamen van Hans van der Gouwe doen recht aan de verschillende orgels. Ze klinken zoals je een orgel op een cd wilt horen: ruimtelijk en toch zo nabij dat je alle details horen. De plaatselijke organisten van de opgenomen instrumenten hebben ervoor gezorgd dat ze er goed gestemd bij stonden. Het 28 pagina’s tellende boekje geeft veel nuttige informatie. Een klein foutje daarin: de dispositie van Tielt vermeldt een Basson-Hautbois 6’. Dat moet 16’ zijn – en dat is een voetmaat die je bij dit register zelden tegenkomt. De registranten zullen het bij de latere muziek flink druk hebben gehad. Hun namen staan niet in het boekje. Enige nadeel van de box: de cd’s zitten in onhandige dichtgeplakte envelopjes. Bij het openmaken ervan ben ik bang geweest dat ik de zilveren schijven zou beschadigen. Is gelukkig niet gebeurd.

Ten slotte een gewetensvraag, althans, deze vraag knaagde aan mij. Bij het beluisteren van deze zes mooie cd’s heb ik meermalen gedacht: Voor wie maakt Gerianna nu zo’n box? In mijn cd-kast staan verschillende van zulke overzichtsdozen. Bijvoorbeeld twintig cd’s met als titel ‘Orgels in Nederland’ van Okke Dijkhuizen uit 2005. En twaalf cd’s van ‘Het Historische Orgel in Nederland’, behorend bij de prestigieuze orgelencyclopedie, 1999. De cd’s uit deze boxen heb ik hooguit een keer beluisterd. Het is teveel, gewoon teveel. En onlangs kwam daar van Briljant Records en megadoos ‘500 Years of organ music’ bij met vijftig cd’s. Overdaad schaadt. Ik weet het, elke orgelliefhebber is anders en zal er anders mee omgaan, maar als je wilt worden gehoord, stop niet teveel in een box. Ik hoop van harte dat deze zesbox van Budding niet zal verstoffen in de kasten van de kenners en liefhebbers.

Vijf eeuwen Nederlandse Orgelmuziek

CD 1: [WIJK BIJ DUURSTEDE] Uit Susanne van Soldt Manuscript (1599): Brabanschen ronden dans; Almande de La nonette; De Frans gaillard; Susanne Vung Jour (O. Lasso); Almande Brun Smeedelyn; Brande Champagne; Sallem 103. Uit Lynar B7 (1610): Erhalt uns Herr bei deinen Wort (drie variaties); Psalm 5 (drie variaties); O Godt die onse Vader bist. Jan Pieterszoon Sweelinck: Ich ruf zu dir Herr Jesu Christ; Fantasia C2 à 4. Gisbert Steenwick: Tricabijlie; Puer natus in Bethlehem; More Palatino; Serband; Heiligh, Saligh Bethlehem; Anthonie van Noordt: Fantasia in d; Psalm 116 (zes verzen). Henderick Speuy: Psalm 42.

CD 2: [UTRECHT] Jacob Wilhelm Lustig: Fantasie in a op. 1 no. 5; Sonate in C op. 1 no. 2. Uit ‘Eene zeer kundige hand’ (1778): Psalm 6; Psalm 75. Conrad Friedrich Hurlebusch: Sonate in E op. 5 no. 6; Fuga in G op. 1 no. 5; Sonate in G op. 3. Philip Pool: Sonate 1 in C. Quirinius van Blankenburg: Psalm 21; Psalm 24, Psalm 29. Elias Brunnenmüller: Toccata ex d.

CD 3: [UTRECHT] Philip Pool: Sonate 3 in C; Quirinius van Blankenburg: De doorluchtige mars; Vreugdelied; Les plaisirs de Blankenburgh; Air à deux trompettes; Fuga obligato; Willem Lootens: Divertissement no. 2. Christian Friedrich Ruppe: vijf Pièces uit Dixhuit Pièces; [GORINCHEM] Samuel de Lange sr.: Sonate 3

CD 4: [GORINCHEM] Samuel de Lange sr.: Sonate 1; Fantasie ‘God enkel licht’;  Sonate 2. Donald Hugo Dijkhuijzen: Sonate 2; Richard Hol: Fantasie ‘Aus Dunkel zum Licht’. Jan Albert van Eijken: Sonate 2.

CD 5: [GORINCHEM] Jan Zwart: Sombere muziek over Psalm 103; Gebed des Heeren. Jan Bonefaas: Choral 2. Henk Klop: Aus tiefer Not; Wachet auf; Dans un douce joie. [TIELT] Jan Nieland: Toccata; Prelude, Choral et Variations; Fantaisie

CD 6 [TIELT] Joseph Bonset: Variaties en fuga over een thema van Purcell; Willem Petri: Praeludium en Fuga; Johan Barend Litzau: Sonate 1. Johan Wagenaar: Inleiding en fuga over een Russisch thema; Christiaan Frederik Hendriks: Sonate 2; Cor Kint: Fantasie ‘Een vaste burg’.

Gerben Budding, Kiespenning-orgel Grote Kerk Wijk bij Duurstede, Ruprecht-orgel Tuindorpkerk Utrecht, Bätz/Witte-orgel Grote Kerk Gorinchem, Pels & Van Leeuwen-orgel Sint-Pieterskerk Tielt (België)

LG Organ Classics – LG 202009051-6, 6CD, prijs € 60,00 | landgoedgerianna.nl