Messiaen is een componist waar je rechtop voor gaat zitten, ongeacht of je zijn klankwereld waardeert of niet. In zijn muziek is altijd veel in te ontdekken en te leren. Het uitvoeren van zijn muziek vereist een aanzienlijk doorzettingsvermogen van organisten, waardoor er eigenlijk geen slechte opnames van Messiaens muziek bestaan. Ook de onlangs bij Aeolus verschenen Messiaen-cd van Mark Steinbach is zeker de moeite waard.
advertentie
De kerstcyclus La Nativité du Seigneur is ongetwijfeld een van de meest prominente orgelwerken. Het is veel gespeeld, vaak opgenomen op langspeelplaten en latere media, er is veel over geschreven en je kunt er zelfs op promoveren. Toch zijn er ook die er minder feeling mee hebben.
Diepte
Neem bijvoorbeeld Feike Asma. Hij vond het werk wel aardig en stemde ermee in het laatste deel te spelen, omdat hem was verteld dat het buitengewoon moeilijk was en het pronkstuk van alle organisten was.
In zijn laatste interview voegde hij eraan toe: ‘Ze zeggen dat dat werk uit de man z’n hart kwam, dat het met geloof te maken heeft. Tja, ik hoor het er niet in…’. Voor veel protestanten is een koraal noodzakelijk om deze diepte te bereiken.
Inspriratiebron
Desalniettemin was voor Messiaen theologie inderdaad een belangrijke inspiratiebron, met name in deze cyclus. Ondanks het katholieke liturgische kader van de jaren 30 gaf hij zijn eigen interpretatie aan het kerstverhaal, wat aantoont dat hij hier diepgaand over had nagedacht.
Een Amerikaanse hoogleraar betoogde dat de muziek van Messiaen, en met name zijn La Nativité, ‘zowel het rationele als intuïtieve denken en ervaren overstijgt’. Messiaen liet zich niet beperken door structuren die hem werden opgelegd door de kerkelijke traditie; in plaats daarvan waren zijn eigen intuïtie en overtuiging zijn inspiratiebronnen.
Bovendien was Messiaen er de man niet naar om zijn inzichten alleen voor zichzelf houden. Naast het componeren van muziek schreef hij ook een boek waarin hij zijn muzikale taal uitlegde.
Cavaillé-Coll
Voor Mark Steinbach was het bij deze opname belangrijk om Messiaen en zijn relatie met Aristide Cavaillé-Coll te benadrukken. Messiaen was vele decennia titularis van het orgel dat Cavaillé-Coll in 1868 bouwde voor de Eglise de la Trinité in Parijs. Het onderging later verbouwingen, grotendeels op initiatief van Messiaen zelf. In het booklet beschrijft Steinbach dit instrument uitgebreid.
Voor de opname koos hij toch voor het Cavaillé-Coll-orgel uit 1880 in de Eglise Saint-François-de-Sales te Lyon. De bouwer was trots op dit orgel en bij de oplevering verklaarde hij dat het het beste instrument was dat hij ooit had gebouwd. Widor gaf het een indrukwekkende start door zijn 5e Symfonie ten doop te houden.
Opmerkelijk genoeg heeft gedurende de afgelopen 140 jaar niemand doorslaggevende argumenten gehad om het instrument naar eigen inzicht aan te passen. En terecht, het instrument heeft het onmiskenbare Cavaillé-Coll-karakter – wie zou dat willen veranderen? Bij deze opname valt op hoe kleurrijk het instrument is en daardoor uitstekend geschikt als drager van Messiaens muzikale wereld.
Vergelijking
In 2016 kreeg de opname van La Nativité door Hayo Boerema zeer lovende kritieken deze kolommen als eens zeer hoge ogen. Dat maakt een vergelijking zeer interessant. Waar Steinbach de heerlijke Cavaillé-Coll-sound wil benadrukken, begon Messiaen in de jaren 30 al te bewegen naar een moderner orgeltype. Zijn eigen Cavaillé-Coll-orgel werd, zij het voorzichtig, in die richting uitgebreid. Het Rotterdamse Marcussen-orgel staat natuurlijk aan de andere kant van het klankspectrum, maar biedt een sprekender kleurenpalet.
Een ander opvallend verschil is het tempo. Hoewel Steinbach niet gehaast overkomt, hanteert hij over het algemeen snellere tempi dan Boerema. Hierdoor wint Boerema in vertelkracht. Ondanks deze kritische kanttekeningen is het wel genieten van deze opname van Steinbach. Bij Messiaen is er zelden een goed of fout en blijf je onder de indruk van zijn creativiteit en retorische vaardigheden.
Uitstekend
Deze opname is ook een uitstekende kennismaking met Steinbach zelf. Voor wie zich in hem verdiept, wachten een aantal opnamen van hoge originaliteit en kwaliteit.
Zelfs als je, zoals Asma, minder affiniteit hebt met Messiaen, is het de moeite waard om een werk als La Nativité te beluisteren, bestuderen en analyseren. Het kan zelfs inspiratie bieden vanuit je eigen intuïtie. De uitvoering van Mark Steinbach is daarbij een uitstekend hulpmiddel, zonder verdere aanbeveling nodig te hebben.
Olivier Messiaen – La Nativité du Seigneur
Neuf méditations pour orgue (1935)
Mark Steinbach – Aristide Cavaillé-Coll organ (1880), Eglise Saint-Francois de Sales, Lyon.
Aeolus – AE-11401, TT 54’30, opname 06-2023, booklet 24pp EN/DU, prijs € 19,99 | aeolus-music.com
