Deed u dat ook? Het was de tijd waarin de eerste orgelcd’s op de markt verschenen. Nam u toen ook wel eens zo’n goedkoop cd’tje mee, met titels als ‘Organ Spectacular!’, of ‘Organ Favourites’?
advertentie
Voor een paar – toen nog – gulden had je een cd met bekende orgelliteratuur, soms vertolkt op een beroemd instrument. Dikwijls opgenomen in Groot-Brittannië. En in de meeste gevallen werd zo’n cd later niet een plaat die nog regelmatig zou worden opgezet.
Met deze cd van John Challenger lijken we in dezelfde ‘prijsklasse’ terecht te zijn gekomen. Hans Liberg zou het programma van deze cd met ‘muziek voor meloenen’ hebben kunnen aanduiden.
Er ontbreekt nog net een Tuba Tune van Cocker, een Carillon de Westminster van Vierne en de B.A.C.H. van Liszt. Dan was de ideale orgel-cd voor beginners perfect geweest.
Toch moeten we niet huilen voordat een klap is uitgedeeld. Allereerst mag een nieuwe cd bekende werken bevatten, al hebben we die nog zo vaak gehoord. In een eerdere recensie zei ik al eens dat een winkeltje in – in dit geval – Salisbury Cathedral met deze cd veel bezoekers, die het orgel en de orgelliteratuur nauwelijks kennen, kan verblijden en – wie weet – opvoeden.
Restauratie Willis-orgel Salisbury Cathedral 2019-2020
Begin 2020 werd een veertien maanden durende restauratie van het beroemde ‘Father Willis’-orgel uit 1877 in de kathedraal van Salisbury afgerond. Het instrument was door Willis in 1934 al eens uitgebreid, licht gewijzigd en voorzien van gemoderniseerde tractuur en een nieuwe vrijstaande speeltafel. Het pijpwerk uit 1877 bleef in originele staat. Na herstelwerkzaamheden door Harrison & Harrison in 1978 en 1993 was het opnieuw deze firma die de recente restauratie mocht uitvoeren. Naast grondige schoonmaak en herstel werd een nieuwe elektro-pneumatische tractuur aangelegd. De windvoorziening werd enigszins herzien en de pedaalstemmen uit 1934 geconsolideerd. Het orgel telt nu 65 registers verdeeld over vier manualen en pedaal [dispositie].
Tijdens Evensong van 24 februari 2020 was het orgel weer in gebruik. De Organ Prom 2020 die tijdens het door corona geannuleerde orgelfestival zou plaatsvinden is nu in de vorm van een cd aan het publiek gepresenteerd.
De titel Organ Prom doet je aan de Proms-concerten denken vanuit de Royal Albert Hall in London. Salisbury, echter, kent iets dergelijks, maar dan uitsluitend op orgelgebied. Een initiatief dat komt van John Challenger, die Assistant Director of Music is in Salisbury Cathedral. Deze concerten kenmerken zich door kwalitatief goede orgelmuziek, voor een zacht prijsje.
Al gaat het dan om orgelmuziek en is het opgenomen in de kerk, op deze cd wordt vooral de orkestrale kant van het orgel onder de aandacht gebracht. Opmerkelijk feit is dat deze cd in juli 2020 werd opgenomen en nu reeds beschikbaar is ter recensie.
Maar, is deze cd wat voor u, als doorgewinterde orgelfiel? Als ervaren rot wilt u in ieder geval een goede opname, degelijk, aansprekend spel en – wellicht – een verrassende aanpak. Wel, die ingrediënten zijn op deze cd absoluut terug te vinden.
Met de Orb & Sceptre March van Walton krijg je direct dat Proms-gevoel. Het is alsof je al de Pomp & Circumstance March van Elgar, waarmee deze cd afsluit, krijgt voorgeschoteld. Onmiddellijk wordt duidelijk dat we met een prima opname te maken hebben. De hogedruktoeters doen een fors beroep op uw geluidsinstallatie en klinken, zonder vervorming, alsof ze naast u zijn opgesteld.
Zou deze cd vooral een commercieel interessante geluidsdrager moeten zijn, dan zou Händel weten waarover we het hebben. Het publiek was, ten tijde van Händel, inmiddels muziek met een hoop spektakel en humor gewend en zat in die tijd niet meer op een serieus oratorium te wachten. In dit geval over de beroemde koning Ahasveros, uit de tijd van de Bijbelse figuur, koningin Esther. Het lied van die koning, in deze, min of meer laatste poging van Händel om een serieus tegengeluid te laten horen, is nochtans wereldberoemd geworden. Händel noemt het zelf Larghetto, maar wij kennen het al sinds jaar en dag als ‘Het Largo van Händel’.
We kunnen niet om BWV 565 heen op deze cd. Zoals bij de Bach-cd van Olivier Latry, de laatste orgel-cd van voor de brand in de Parijse kathedraal, moet u niet gaan luisteren met de verwachting een uitvoering te gaan horen die wellicht het orgelspel uit de tijd van Bach kan benaderen. Challenger roept voor zijn uitvoering alle klankkleuren van het instrument op en speelt alsof hij een transcriptie van de Notenkraker Suite ten beste wil geven.
Laat dat beeld van een authentieke Bach los, sluit de ogen en stel je voor dat Sir Andrew Davies de Toccata en Fuga, in de orkestratie van Stokowski, in de Royal Albert Hall in London, dirigeert. Toegegeven, ondanks alle (terechte) bedenkingen bij een dergelijke aanpak, blijf je toch luisteren. Iedere keer weer denk je: ‘Wat tovert hij nu weer uit de hoge hoed?’
Met het Prelude van Rachmaninoff komen we echt in de wereld van de transcripties terecht. Prachtig, hoe John Challenger in het begin afbouwt naar pp. Het lijkt of alleen de Double Open Diapason 32’ van de, bijna in originele staat verkerende en in 2019 gerestaureerde, ‘Father Willis’ in Salisbury de huiskamer nog vult.
Het liefelijke Andantino van Lemare – qua thema sterk verwant aan Mozarts Strijkkwartet K 458, is soms beter bekend als Moonlight and Roses, al heeft Lemare die woorden er zelf nooit aan gegeven. Challenger laat in ieder geval wel horen dat de melodie van dit populaire werk van Lemare zich uitstekend leent voor een liefdeslied.
Walter Galpin Alcock was assistent-organist te Westminster Abbey. Desalniettemin viel hem de eer te beurt om bij drie kroningen het orgel te bespelen. Hij werd in 1916 organist van Salisbury Cathedral en maakte een restauratie van het instrument mee.
Alcock wilde dat geen orgelpijp de kerk verliet. Hij stond erop dat er geen dingen met ‘zijn’ orgel gebeurden, waar hij zelf niet bij was. Wellicht zou, mede dankzij die eis, het orgel nu nog net zo moeten klinken als in de tijd van de oplevering, in 1877.
Zijn mars past prima in de traditie van de marsen die we kennen van Walton en Elgar. Brits op en top!
Geen Tuba Tune van Cocker, maar natuurlijk wel Nimrod uit de Enigma Variations van Sir Edward Elgar, waarbij de organist aan het slot zo snel, zo fraai en zo vloeiend afbouwt naar pp, dat je zou denken dat hij een generaal crescendo ter beschikking heeft. Challenger schreef de transcriptie zelf.
Meestal worden van Lemare diens transcripties gespeeld, zoals die van Wagners Lohengrin, met zijn beroemde bruidsmars. Je hoeft mij voor deze muziek – al is het zelfs op orgel – ’s nachts niet uit bed te halen. Ik ben altijd bang dat ik met de bruid niet verder kom dan onder het orgel.
Net zoals bij andere composities van formaat, zoals Bachs Toccata en Fuga en de Toccata van Widor, heb je als luisteraar het probleem dat je deze werken al zo vaak hoorde, dat ze je bijna tegen gaan staan. Jegens de componist en de compositie is dat unfair. Het blijven staaltjes van vakmanschap, waaraan een gedegen en fris spelende Challenger, ook bij Widor, geen afbreuk doet.
De Elegy speelde George Thalben-Ball als improvisatie voor de BBC radio tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met dat gegeven in het achterhoofd luister je toch anders naar dit overbekende orgelwerk. Enerzijds lyrisch, de tragiek van de oorlog onderstrepend, maar iets van hoop op betere tijden gloort eveneens door de duistere wolken van die tijd.
En die hoop barst, als een zich openende bloem, open in Elgars Pomp and Circumstance March. De nummer 1, die normaliter niet mag ontbreken bij de Last Night of the Proms in London.
Dan wordt, bij het lezen van het booklet, duidelijk dat Challenger deze cd vooral maakte om in ongewisse tijden – waarin wij opnieuw terecht zijn gekomen – een muzikaal hoopvolle boodschap te delen met mensen die soms even niet meer weten waar ze het moeten zoeken. Dat tilt een alledaags orgelrecital met een zeer bekend en weinig verrassend programma op naar het niveau waar muziek zoveel goeds kan bieden.
De hele cd ademt daarmee het gevoel van ‘We shall overcome’ dat ons ervan verzekert dat Challenger geen meloenen, noch knollen voor citroenen verkoopt, maar een handzaam en gezond stuk muzikaal fruit.
Organ Prom – John Challenger – Salisbury Cathedral
Walton: Orb and Sceptre March (tr. John Challenger); Händel: Largo from Xerxes (tr. Edwin Lemare); Bach: Toccata and Fugue in D minor; Rachmaninoff: Prelude in C sharp minor (tr. Louis Vierne); Lemare: Andantino; Alcock: Marche Triomphale; Elgar: Nimrod (tr. John Challenger); Wagner: Prelude and Bridal Chorus from Lohengrin (tr. Edwin Lemare); Widor: Toccata; Thalben-Ball: Elegy; Elgar: Pomp and Circumstance March No 1 (tr. Edwin Lemare)
Salisbury Cathedral – z.nr. – TT 78’09, opname 07/2020, prijs £ 12,50 |
salisburycathedral.org.uk
