De componist Petr Eben is vooral bekend van zijn aanstekelijke Moto Ostinato uit Sonntagsmusik. De andere delen uit die cyclus worden echter nauwelijks gespeeld en ander werk uit zijn omvangrijke orgeloeuvre is grotendeels onbekend.
advertentie
Brilliant Classics heeft het voornemen opgevat om Ebens bekendheid te vergroten door het complete orgelwerk uit te brengen. Daarvan is nu het eerste deel verschenen met organist Janette Fishell. Daarin komen vooral de orgelcycli van Eben aan bod, om te beginnen de vroege werken Laudes en Sonntagsmusik (compleet!).
Eben is vaak geïnspireerd door het thema van de strijd tussen goed en kwaad. Dat levert contrastrijke en vooral spannende muziek op. De spirituele achtergrond van zijn muziek wordt nog versterkt doordat regelmatig kerkmuzikale thema’s opduiken, onder andere uit het gregoriaans. Vaak symboliseert verheven, hymnische muziek dan de overwinning van goede krachten.
Cycli
De cycli Job en Faust, die een hoofdbestanddeel vormen van de driedubbelaar, zijn sterk programmatisch van aard. Het zijn niet zozeer klankschilderingen als wel meer abstracte muzikale meditaties bij respectievelijk het Bijbelverhaal en de bewerking van Goethe van de Faustlegende.
Bij Job zijn de Bijbelteksten ingesproken door een acteur, een mooie combinatie die het werk een nog grotere dramatische kracht geeft. Jammer genoeg is dit procedé niet toegepast bij de Faustteksten.
Maar ook zonder het dramatische verhaal achter de muziek zijn deze cycli krachtig en boeiend. In de componist Eben is de improviserende organist herkenbaar vanwege de inventieve muziek en zijn creatieve orgelgebruik. Ritmische vitaliteit, harmonische rijkdom, extatische dansen, turbulente ostinati, maar ook geheimzinnige, sprookjesachtige registraties komen afwisselend voorbij. Als de schilder Chagall had gecomponeerd, was zijn werk waarschijnlijk verwant geweest met Ebens klankexpressionisme. Zelf herkende Eben zich soms in de orgelmuziek van Jehan Alain.
Gezien de serieuze thematiek zou je altijd loodzware muziek verwachten, maar Eben zorgt ook voor ontspanning en soms zelfs luim. Zo klinkt in Faust het gezellige muziekje van een draaiorgelman en heeft hij het dronkemansgezang van studentenliedjes vermakelijk en realistisch banaal verklankt. Die delen zorgen voor de afwisseling en voorkomen luistermoeheid. Zo komen veel smaken en sferen bij Eben aan bod.
Alleskunner
Het orgel dat Janette Fishell bespeelt is een ‘alleskunner’ van Fisk dat een Frans-romantische tongval heeft en dat ook door het wat eclectische karakter een goed medium is voor de muziek van Eben. Wel heeft het de neiging massief en wat dof te klinken waar felheid, helderheid en transparantie meer bij Eben zouden passen. Mogelijk zijn daar ook de texturen van de muziek, de registraties, de opname en de zaalakoestiek debet aan. De laatste is op zich fraai maar het monumentale orgel zou gebaat zijn bij meer ruimtelijkheid.
Eben-kenner
Fishell heeft een naam als Eben-specialist en dat is aan haar spel goed te merken: dat is heel virtuoos en laat weinig te wensen over, of het zou moeten zijn dat ze zich wat op de vlakte houdt qua expressie.
Met de toelichtende teksten in het boekje, van Eben-kenner Fishell zelf, maakt Brilliant Classics deze keer een uitstekende beurt: die zijn fantastisch goed. Het boekje geeft zelfs ook nog een link naar informatie over het orgel.
Modern maar geen avantgarde
Is Ebens muzikale taal wat weerbarstig, het is modern maar geen avantgarde en zeker niet helemaal ontoegankelijk. De Partita ’O Jesu, all mein Leben bist du’ is een mooi startpunt om te gaan wennen aan zijn idioom.
Als componist is Eben wel eens een zeker verlies van controle aangerekend. Inderdaad is eigenzinnigheid en impulsiviteit door het sterk improvisatorische karakter met een makkelijk vloeiende pen een kant van zijn werk. Tegelijk maakt dit hem een markante muzikale persoonlijkheid en een originele, boeiende orgelcomponist.
Petr Eben – Velvet Revolution
Complete Organ Music Volume 1
CD1: Musica Dominicalis (Fantasia I & II, Moto Ostinato, Finale); Laudes I-IV; Fantasia Corale I & II
CD2: Faust (Prolog, Mysterium, Lied des Leiermannes, Osterchöre, Studentenlieder, Gretchen, Requiem, Walpurgisnacht, Epilog); Versetti I & II
CD3 : Job; Kleine Choralpartita on ‘O Jesu, all mein Leben bist Du’
Janette Fishell, Fisk-orgel, Auer Hall, Simon Music Center, Jacobs School of Music, Indiana University, Bloomington, USA
Brilliant Classics – 96313912, 202’23, booklet 15 p. (EN), opname 10/2020, 6, 9 en 11/1021, prijs cd € 17,99, ook als download en stream beschikbaar | brilliantclassics.com
