Dat Brilliant Classics fors aan de weg timmert om de ene na de andere ‘Gesammtausgabe’ op de markt te brengen is in deze kolommen al vaker aan de orde geweest. De laatste tijd lijkt het vooral of ze, als het om orgel gaat, steeds verder terug in de tijd gaan.
advertentie
Dit keer twee dubbelaars met muziek uit de Portugal en Spanje uit respectievelijk de zestiende eeuw en het begin van de zeventiende eeuw. Bijzonder daarbij is dat de oudste selectie niet zomaar een verzameling composities is, maar dat het om de (wellicht) oudste orgelschool uit de geschiedenis gaat.
Arte de tanger
Om maar direct met deze oude vondst te beginnen: organist Bruno Frost heeft zich de afgelopen jaren intensief bezig gehouden met dit eerste lesboek wat in 1540 verscheen onder de naam ‘Arte novamente inventada pera aprender a tanger’. De docent in kwestie is Gonzalo de Baena (ca 1480-na 1540), afkomstig van het Iberische schiereiland.
Hij begint zijn les eerst met een korte theoretische uiteenzetting, waarna hij vervolgens de leerlingen laat oefenen met eenvoudige tweestemmige muziek. Hiervoor gebruikt hij onder andere bewerkingen van vocale werken van voorgangers en tijdgenoten.
Gaandeweg neemt de complexiteit toe en breidt hij uit naar drie- en vierstemmige muziek, uiteraard allemaal geschreven in de toen geldende tabulatuurvorm. Het lijkt erop dat de collectie vooral bedoeld is voor zelfstudie, maar veel informatie is er niet over beschikbaar.
Correa de Arauxo
De tweede dubbelaar bevat orgelmuziek van de Spanjaard Francisco Correa de Arauxo (1584-1654). Hier zijn we duidelijk een stap verder in de tijd. Structuren zijn meer uitgewerkt en concurreren met bijvoorbeeld Italiaanse en Duitse tijdgenoten.
De vele tiento’s heeft Correa de Arauxo geschreven langs de lijn van de gebruikelijke kerktoonsoorten. Het zijn vooral vrije fantasieën waar het aangenaam naar luisteren is, voor liefhebbers van oude muziek zeker de moeite waard om deze naast tijdgenoten te leggen.
Een pareltje binnen zijn oeuvre is de Canción Gaybergier, die mede door de lichtvoetige vertolking met een viervoets fluit blijft boeien. Eigenlijk gebeurt er helemaal niet zoveel, maar door de wijze waarop Correa de Arauxo moeiteloos door blijft variëren, in zekere zin ook blijft herhalen, geeft deze compositie iets oneindigs zonder dat het gaat vervelen. Een soort Canto Ostinato uit de oude doos.
Over het algemeen is het aangename muziek gespeeld op een al even aangenaam orgel waardoor het een prettige luisteroefening is. Neemt niet weg dat echt intensief luisteren nog wel een opgave is, uiteindelijk is het bijna twee uur muziek met een vrijwel eenzelfde grondvorm.
Orgels
Zoals we van Brilliant Classics gewend zijn worden er uitstekende musici uitgenodigd. Dat is ook nu weer het geval. Zowel Bruno Forst als Francesco Cera spelen verzorgd en buitengewoon mooi. Ook nemen ze beide de tijd om de instrumenten in hun facetten te laten klinken.
Voor het tabulatuurboek uit 1540 heeft Bruno Frost orgels uit 1658 en 2007 gekozen. Het eerste is het achtstemmige instrument uit Zaragoza, gebouwd door Joseph de Sesma. Het andere instrument is door Gerhard Grenzing in zeventiende-eeuwse stijl gebouwd voor een kerk in Madrid.
Grenzing staat bekend om zijn expertise op historische orgelbouw en laat ook hier zien zich prima te kunnen verplaatsen in de zuidelijke bouwstijl. Francesco Cera kist voor zijn zeventiende-eeuwse collectie juist weer een zestiende-eeuws instrument, een zesstemmig orgel uit 1550 in het Spaanse Garrovillas de Alconétar. Een instrument met verrassende fluiten.
Luisteroefening
Ondanks de inspanningen van de beide musici en de welluidend instrument is het in beide gevallen een hele luisteroefening. Niet altijd gebeurt er heel veel in de muziek zelf en de bescheiden zuidelijke instrumenten beginnen op enig moment toch wat te vermoeien.
Ze zijn ongetwijfeld ook nooit bedoeld geweest om het volk ruim een uur geboeid te laten luisteren, maar hadden een gevarieerde taak in de liturgie. Neemt niet weg dat het de moeite waard is om kennis te maken met deze muziek.
Het is een leerzame kennismaking met muziek die in het noorden niet dagelijks op de lessenaar staat. En laten we eerlijk zijn: het is toch leuk om kennis te maken met een lesmethode van zo’n slordige 500 jaar oud!
Ook hier zorgt Brilliant Classics voor een beknopt maar goed gedocumenteerd booklet, waarbij met name de muziek zelf voor het voetlicht wordt gehaald en in context wordt gezet. Hierbij belooft men dat de registraties op de website te vinden zijn. Ik kon ze daar zelf niet eenvoudig terugvinden.
Arte novamente inventada pera aprender a tanger, 1540
The New Keyboard Method by Gonzalo de Baena (c. 1480- after 1540)
Bruno Forst at the Joseph de Sesma organ (1658, Church of Santa Ana, Brea de Aragón & the Gerhard Grenzing organ (2007), Church of San José, Navalcarnero
Brilliant Classics – 95618, 2CD, TT 135’16, booklet 16 pagina’s EN, prijs € 9,99 | klassiek.nl
Correa de Arauxo – Organ Music
Francesco Cera, Ranaissance Organ in the church of Santa Maria in Garrovillas de Alconétar, Extremadura, Spain
Brilliant Classics – 95508, 2cd, TT 58’52 + 55’41, booklet 16 p. (EN), prijs € 9,99 | klassiek.nl
