De orgelmakers Kreutzbach zal bij weinig Nederlandse orgelfanaten een belletje doen rinkelen. Hoe dat komt? Waarschijnlijk omdat zijn instrumenten vooral in het voor ons relatief onbekende oosten van Duitsland staan.
advertentie
Bovendien is het lastig om op afstand een goed beeld te krijgen van de kwaliteit die deze orgelbouwersfamilie leverde. Opvallend is dat het grootste gedeelte van hun instrumenten in de eerst helft van de vorige eeuw een make-over hebben gehad. Tot op heden lijkt er weinig animo voor een terugkeer naar de oorspronkelijke staat van deze orgels.
Kreutzbach
Toch is een eerbetoon aan vader en zonen Kreutzbach op zijn plaats, vindt Georg Meyer. Als domineeszoon groeide hij op ‘onder’ het orgel van Johanngeorgenstadt, een klein stadje in het oosten van het Erzgebirge. Helemaal onbevooroordeeld is hij dus niet. Hoe je ook over de kwaliteit van deze bouwers denkt, hun geschiedenis, die loopt van 1828 tot 1903, is zonder meer boeiend.
Vader Urban Kreutzbach bouwde zijn eerste orgel voor de dorpskerk van Dittmansdorf. Het orgel in Wiederau, dat Meyer hier bespeelt, werd drie jaar later voltooid. Het is een instrument waarin je nog duidelijk het barokke klankbeeld van de Silbermann-traditie in hoort naklinken.
Zonen
De zonen Richard en Bernhard bouwden in 1872 het orgel in Meyers geboortestad. Dit sterk verbouwde instrument laat horen dat de grondtonigheid is toegenomen, maar dat het orgel nog steeds in het spoor van hun vader staat.
Toen de broers uit elkaar gingen, ontwikkelde Richard zich in een snel tempo. Hij bouwde in 1883 het eerste pneumatische orgel van Saksen. Een van zijn laatste creaties, het orgel uit 1901 in de Pauluskirche van Zwickau-Marienthal, vertoont veel overeenkomsten met het werk van Wilhelm Sauer.
Johanngeorgenstadt
Meyer start zijn orgeltocht in Johanngeorgenstadt. Met de negentiende eeuw in je achterhoofd valt direct het heldere plenum op. Opvallend is ook dat hij voor de muziek van Bach kiest en bijvoorbeeld niet voor een negentiende-eeuwse componist. Zoals eerder genoemd is het instrument in de loop der jaren verschillende keren aangepast aan de eisen van de tijd. De meest ingrijpende verbouwing vond plaats in 1934 onder advies van Karl Hoyer.
Hoyer, bekend als een trouwe volgeling van Reger en Straube, toonde ook affiniteit met de Orgelbewegung, wat duidelijk doorwerkt in dit instrument. Of het de juiste keuze was om dit orgel te gebruiken, blijft de vraag. Meyer lijkt niet als doel te hebben om Kreutzbach in zijn originele gedaante te etaleren. Hij laat ook de latere aanpassingen van Jemlich en Eule horen, bijvoorbeeld in Bach’s Avondmaalspartita, waar het 1 1/7’-register schittert.
Wiederau
De overgang naar het orgel in Wiederau vraagt enige aanpassing van de luisteraar. Het instrument is niet alleen veel kleiner, maar akoestisch zijn we ineens ook in een totaal andere ruimte, waardoor het orgel behoorlijk op je af komt. Binnen één programma blijft dat lastig schakelen.
In Zwickau-Marienthal horen we precies wat Reger graag wilde: van fluisterzacht tot bulderend. Knap hoe Meyer hier met slechts twee klavieren de grote Wachet auf weet neer te zetten. Dat maakt Kreutzbach nog geen Sauer, maar indrukwekkend is het wel. Hier is Georg Meyer op zijn best.
Dubbele kennismaking
Voor Nederlanders luisteraars is deze cd een interessante kennismaking met een relatief onbekende orgelbouwer. Voor wie uit Saksen komt heeft deze productie wellicht een wat diepere waarde. Tegelijkertijd is het een mooie kennismaking met de organist Gregor Meyer, die al een indrukwekkende staat van dienst heeft opgebouwd in onder meer de oude vocale muziek. Deze cd markeert zijn orgeldebuut.
The Kreutzbach Organs
Bach: Fantasia and Fuge in g-moll BWV 542, Partita ‘O Gott, du frommer Gott’ BWV 767, Prelude and Fugue in c-moll BWV 546; Böhm: partita ‘Ach wie nitchtig, ach, wie flüchtig’; Reger: Choralfantasia ‘Wachet auf, ruft uns die Stimme’ Opus 52/2
Georg Meyer, Kreutzbach-orgels van de Johanniskirche te Wiederau, Stadtkirche te Johanngeorgenstadt en de Paulskirche te Zwickau-Marienthal
Genuin – GEN 24862, TT 66’56, booklet 28 pp EN/DU, prijs € 18,90 | genuin.de
