Twee cd-producties gewijd aan het derde deel van de Clavier-Übung van Johann Sebastian Bach (1685-1750). Bart Jacobs speelt het complete oefenboek op een ‘nieuw’ orgel, Hans Leenders beperkt zich tot de manualiter werken.
advertentie
De uitvoering van Bart Jacobs op het Draps/Flentrop-orgel in Sint-Niklaas is in een woord af. Alles klopt, orgel, kerkruimte, de gezongen koralen, het boekje. Het spel van Jacobs is bezonken, maar niet te bedachtzaam. Het straalt rust uit, maar ook speelplezier.
Catechismusliederen
Bach wijdde het derde deel van zijn Clavier-Übung voor een groot deel aan ‘catechismusliederen’. Hij schreef bij elk van de koralen een grote en een kleine bewerking: een voor groot orgel met pedaal en een bewerking voor het manuaal zonder pedaal.
Het zijn gezangen die tot het oerrepertoire van de Lutherse Reformatie behoren, zoals ‘Gott in der Höh allein sei Ehr’, ‘Wir glauben all an einen Gott’, ‘Christ, unser Herr, zum Jordan kam’ en ‘Aus tiefer Not schrei ich zu dir’. Elke lutheraan in Duitsland kende ze en kent ze hopelijk in onze tijd nog steeds.
Sint-Niklaas
Bart Jacobs (1976) is sinds 2012 titulair organist van de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal van Brussel. Voor de opname van Bachs Dritter Theil der Clavier Übung koos hij het Draps/Flentrop-orgel in de Sint-Nicolaaskerk in de Vlaamse stad Sint-Niklaas. Het Hoofdwerk is in 1998 gebouwd door Jean-Pierre Draps, die tegelijkertijd het hele orgelmeubel inclusief frontpijpen bouwde, al bleven de kassen van Rugwerk, Bovenwerk en Pedaal leeg.
Negen jaar later leverde Flentrop de resterende werken. In 2013 en reviseerde Flentrop het Hoofdwerk om een betere klankbalans te krijgen en omdat de wanden van de frontpijpen te dun bleken. Het resultaat is een volbloed barokorgel met een Noord-Duits front en een bijbehorende dispositie, drie klavieren en 43 stemmen. Op deze opname van Organroxx klinkt het instrument overtuigend en zeker ouder dan het bouwjaar doet vermoeden. Dat komt mede door de Valotti-stemming.
Puurheid
De cd’s hebben een mooie verrassing. Voorafgaand aan elk grote koraalvoorspel zingt een van de vier meewerkende solisten het couplet voor, eenstemmig en onbegeleid gezongen. Dat klinkt haast te simpel, maar het maakte op mij diepe indruk vanwege de puurheid.
Bij de kyrie-koralen werd ik op die manier ook getroffen door de ouderdom van de melodieën. De middeleeuwen resoneren in dit kwetsbare gezang. Op een of andere manier klonken de noten van Bach daarna voor mij indringender.
De christelijke kerk begon niet pas bij Luther en daarom is het mooi dat schijnbaar onopzettelijk de katholieke voorgeschiedenis van het reformatielied in de schijnwerpers wordt gezet. Voorafgaand aan de kleine voorspelen klinkt eerst een koraal in een Bachzetting, gezongen door het solistenteam.
Organroxx
De dubbel-cd is een uitgave van Organroxx. Het label begon als eenvoudige digitale orgelradio, opgericht door de Vlaamse organist Nico Declerck. Ondertussen zijn er drie radiokanalen en is er een cd-label uit voortgekomen. Organroxx houdt van originele ontwerpen.
Neem het cd-boekje, dat geen boekje is, maar een soort krant, vijf keer opgevouwen. Terug opvouwen is nog best lastig als je niet zo handig bent. Er zit nog een ‘boekje’ bij, drie keer opgevouwen met daarop in de ene kolom de dispositie van het orgel, met pal daarnaast de gebruikte registraties. Op de voorkant de registraties van cd 1, op de achterkant die van cd 2. Zeer overzichtelijk en steengoed bedacht.
Leenders
De uitgave van Tulip Records met de kleine koralen doet niet in kwaliteit onder voor die van Organroxx. Hans Leenders, organist van de Onze Lieve Vrouwe-basiliek in Maastricht, speelt uiteraard alleen de manualiterstukken van de Clavier-Übung. De kleine orgelmis, zeg maar.
Hij doet dat op het Hilgers-orgel uit 1765 in Cultureel Centrum De Kopermolen in Vaals. De Kopermolen is de naam van de Lutherse kerk sinds de kerkelijke gemeente werd opgeheven. Het is een pittig klinkend orgel, een klavier, elf stemmen, aangehangen pedaal. De akoestiek van de kerk is welwillend voor de orgelklank.
Bij de laatste restauratie in 2010 bracht de Belgische orgelmaker Thomas het instrument terug in de oorspronkelijke staat. Het heeft een rijke en welluidende klank en afzonderlijke stemmen hebben een grote eigenheid.
Uitnodigend en bevlogen
Hans Leenders buit dat helemaal uit. Zijn manier van spelen is uitnodigend en bevlogen en hij heeft zijn best gedaan om veel registercombinaties te laten horen. Een paar voorbeelden: De eerste bewerking van ‘Allein Gott’ speelt hij met de Fluit 4’, de daarop volgende fuga over hetzelfde koraal de Vox Humana 8’. Daarna krijgen we de Trompet 8’ te horen in ‘Wir glauben all’. Beide tongwerken zijn reconstructies door Thomas. Ze hebben een onmiskenbaar zuidelijke tongval. Bij ‘Aus tiefer Not’ gebruikt Leenders de tamelijk snel slaande tremulant bij de Bourdon 8’. In het eerste Duetto laat Leenders de Prestant 8’ soleren, melancholiek en zangerig.
De dispositie van het orgel niet helemaal juist weergegeven in boekje. De Praestant staat genoteerd als 8’, maar dat moet 4’ zijn, blijkt uit een foto van de klaviatuur op de website van De Kopermolen.
Tulip Records begon ooit als grap, maar is nu een serieus label. Deze fraaie cd van Hans Leenders bewijst dat.
Johann Sebastian Bach, Dritter Theil der Clavier Übung, Bart Jacobs
cd1: Praeludium pro Organo pleno BWV 552/1; Kyrie, Gott Vater in Ewigkeit, BWV 669; Christe, aller Welt Trost, BWV 670; Kyrie, Gott heiliger Geist, BWV 671; Kyrie, Gott Vater in Ewigkeit, BWV 672; Christe, aller Welt Trost, BWV 673; Kyrie, Gott heiliger Geist, BWV 674; Allein Gott in der Höh Sei Ehr, BWV 675, 676 en 677; Dies sind die heiligen zehn Gebot, BWV 678 en 679, Wir glauben all an einen Gott, BWV 680 en 681.
cd2: Vater unser im Himmelreich, BWV 682 en 683; Christ, unser Herr, zum Jordan kam, BWV 685; Aus tiefer Not schrei ich zu dir, BWV 686 en 687; Jesus Christus unser Heiland, BWV 688 en 689; Duetto I, BWV 802; Duetto II, BWV 803; Duetto III, BWV 804; Duetto IV, BWV 805; Fuga a 5, BWV 552.
Bart Jacobs, Draps/Flentrop-orgel Sint Niklaaskerk, Sint Niklaas (B); Zsuzsu Tóth, sopraan; Jan Kullmann, altus; Olivier Berten, tenor; Lionel Meunier, bas.
Organroxx – 12, TT 125’42, opname 5/6 2018, prijs € 25,00 | organroxx.com
Hans Leenders – BACH – De Kopermolen
Fantasie und Fuge a-Moll, BWV 904; Kyrie, Gott Vater in Ewigkeit, BWV 672; Christe, aller Welt Trost, BWV 673; Kyrie, Gott heiliger Geist, BWV 674; Allein Gott in der Höh sei Ehr, BWV 675 en 677; Fughetta super Dies sind die heiligen zehn Gebot, BWV 679; Fughetta super Wir glauben all an einen Gott, BWV 681; Vater unser im Himmelreich, BWV 683; Christ, unser Herr, zum Jordan kam, BWV 685; Aus tiefer Not schrei ich zu dir, BWV 687; Fuga super Jesus Christus unser Heiland, BWV 689; Duetto I, BWV 802; Duetto II, BWV 803; Duetto III, BWV 804; Duetto IV, BWV 805; Canzona in d. BWV 588; Pastorella, BWV 590.
Hans Leenders, Hilgers-orgel (1765), De Kopermolen (vm Lutherse kerk), Vaals
Tuliprecords – TRCS 600610, TT 66’04, opname 5/2019, prijs € 10,00 | bestellen via info@dekopermolenvaals.nl
