Organist Laurens de Man richt met een nieuwe cd de schijnwerper op het Contius-orgel in Leuven met een programma waarvan de titel ‘Vom Reden und Klingen’ intrigeert.
advertentie
Toen onlangs de Nederlandse Muziekprijs aan Laurens de Man werd uitgereikt gaf hij een presentatieconcert in Het Orgelpark. Dat was een boeiend, origineel, verrassend en afwisselend muzikaal evenement zoals je zelden meemaakt.
Opmerkelijk genoeg was de laureaat daarin vrijwel niet als solist aan het orgel te horen; hij schitterde vooral als begaafd programmeur/arrangeur. Daarom is het goed dat hij nu te beluisteren valt op een solo-cd, opgenomen op het orgel in de Sint-Michielskerk in Leuven, waar hij het anders dan op genoemd concert helemaal zelf als musicus moet doen.
Programmamuziek
Uitgangspunt van het programma daarvan is programmamuziek, muziek die een verhaal uitbeeldt. Een problematisch keurslijf waar niet alle gekozen stukken in te passen zijn omdat er geen verhaaltje aan ten grondslag ligt, hoewel De Man in zijn vlot geschreven toelichting gekunstelde pogingen doet om die er wel bij te verzinnen.
Het zwaartepunt ligt bij twee Biblische Sonaten van Kuhnau, van wie niet alleen de bekende strijd tussen David en Goliath, maar gelukkig ook de minder bekende maar ook interessante sonate over de zieke en genezen Hizkia geprogrammeerd is. Alsof de twee bijbelse sonates niet genoeg programmamuziekmuziekspektakel bieden, klinkt ook nog een vrij onbekend Capriccio van Bach die het vertrek van een geliefde broer van Bach verbeeldt die het op orgel heel goed doet.
Epigrammatisch
Een fantastische toevoeging zijn de stukjes uit Jatékok van Kurtag, creatief opgediept uit onbekende regionen van het orgelrepertoire. Ze zijn meer abstract dan programmatisch, De Man noemt ze met een mooie vondst epigrammatisch en voeren muzikaal-stilistisch aangenaam en spannend even weg van het overwegend barokidioom van het programma. Jammer dat de uitvoering niet de fantasie en speelsheid meekrijgt die Kurtág gezien de titel (‘Spelen’) voor ogen had.
Reden und Klingen
Origineel is ook het motto ‘vom Reden und Klingen’ dat de cd meekreeg, ontleend aan het voorwoord bij de Sonates van Kuhnau. Kuhnau gaf er mee aan dat hij als componist de Bijbelse taferelen in klank omzette en er een muzikale vertelling van maakte.
’Reden’, vertellen, vertelkunst is in de barok niet alleen de retorica toegepast in de compositie, maar heeft ook betrekking op de voordracht. De vraag is dan hoe het is gesteld met de muzikale voordrachtskunst van organist De Man.
Expressiemogelijkheden
Het openingsstuk ‘Ein feste Burg’, een bewerking van een Bachcantatedeel waarmee de cd opent barst van vreugde en klinkt spetterend en swingend; energie en enthousiasme lijkt ook elders wel een wezenskenmerk van Laurens’ spel te zijn, met alle waarneembare risico’s van dien: onrust en zelfs gejaagdheid. De volgende aria ‘Stirb in mir ‘en andere langzame delen klinken dankzij de intiemere registers van het orgel gelukkig beheerst en ingetogener.
De Man laat veel mogelijkheden van het palet aan expressiemogelijkheden liggen. Technische aspecten als articulatie, toucher, timing en aandacht voor mooie details en structuren in de muziek blijven vaak onbenut. Een boeiende voordracht vraagt ook om meer fantasie, verbeelding en creativiteit.
Contius-orgel
Ook het orgel munt niet uit in expressiviteit en klinkt enigszins vlak. Hoewel De Man hier en daar enkele fraaie klanken aan het instrument weet te ontlokken, heeft het de neiging om brutaal, kaal en luid te klinken.
Het verschil met de Rameé-opname met Bart Jacobs is opmerkelijk; daar klinkt het orgel gedetailleerder, ruimtelijker en helderder. Dat ligt natuurlijk aan opnametechniek (microfoonopstelling, apparatuur en processing), maar ook aan het feit dat De Man bij zijn registraties, die fijn in het boekje staan, niet kijkt op een register meer of minder en niet zo profiteert van de barokstemming als zijn Vlaamse collega. In ieder geval klinkt het orgel daar aangenamer, hoewel ook daar de starre wind een mooie orgelklank hoorbaar in de weg staat.
Toch is het orgel wel degelijk interessant. Het is zoveel mogelijk gebouwd in de stijl van de achttiende-eeuwse orgelbouwer Contius. Omdat die een mooie aanbeveling van Bach op zak had verdient het de felbegeerde typering van Bachorgel. Dat de Man gekozen heeft om gebaande paden te vermijden en er creatief een interessant programma op vast wilde leggen is lovenswaardig.
Vom Reden und Klingen
Bach: Ein feste Burg ist unser Gott, BWV 80; Stirb in mir, BWV 169; Gott hat alles wohlgemacht, BWV 35; Cappriccio sopra la lontananza del suo Fratello dilettissimo, BWV 992; Preludium en Fuga in C BWV 947; Kuhnau: Biblische Sonate Nr. 4 ‘Der Todtkranke und wieder gesunde Hiskias’; Biblische Sonate Nr. 1 ’Der Streit zwischen David und Goliath’; Kurtág: 5 delen uit Jatékok VI; Mozart: Fantasia in f, KV 594
Contius-orgel (Potvlieghe / Flentrop), Sint-Michielskerk, Leuven (B)
Globe Records – GLO 5286, TT 72′, opname september 2023, booklet 24 pp. EN, gelimiteerde, handgenummerde oplage van 600 exemplaren, prijs € 19,95 | globerecords.nl. Ook via streamingdiensten.
