Op vrijdag 18 september is het orgel in de Domkerk van Stavanger (N) opnieuw in gebruik genomen. Het door Orgelmakerij Reil te Heerde gebouwde orgel uit 1992 werd door dezelfde firma in 2014 en 2015 gewijzigd en uitgebreid met onder andere twee 32-voets registers.
advertentie
Reil bouwde het orgel in de periode 1988-1992, aanvankelijk onder advies van Klaas Bolt. Na diens overlijden nam Rudi van Straten het adviseurschap op zich. Met 51 stemmen verdeeld over drie klavieren en pedaal werd het instrument het grootste opus van de gebroeders Han en Albert Reil. De oriëntatie die de firma Reil in de jaren daarvoor op met name de achttiende-eeuwse Nederlandse orgelbouw maakte, was van grote invloed op het uiteindelijke klankconcept. De dispositie van het (zwelbare) Onderpositief gaf wat meer ruimte voor romantische invloeden. Op 2 februari 1992 werd het orgel in gebruik genomen.
Ontwikkeling
Door de ontwikkeling van de liturgische praktijk in de Domkirke en op basis van artistieke wensen, ontstond in Stavanger de vraag naar een aantal aanpassingen aan het orgel. De firma Reil kreeg de opdracht het orgel deels te herzien en uit te breiden. Dat bood ook de gelegenheid om een aantal technische onvolkomenheden op te lossen en het toekomstig onderhoud eenvoudiger te maken. Het project kwam tot stand in samenspraak tussen een internationaal team van adviseurs, Domorganist Ivan Sarajishvili en de orgelmakerij.
Wijzigingen
Belangrijke wijzigingen zijn de toevoeging van twee 32-voetsregisters en een open zestienvoets labiaal aan het Pedaal, de uitbreiding van het nieuwe Bovenwerk en de toevoeging van een elektronisch setzercombinatiesysteem. Daarnaast is ook de winddruk aanzienlijk verhoogd om het orgel meer zeggingskracht te geven in de akoestische minder gunstige ruimte en werd de kas van het Rugwerk ongeveer een meter teruggeplaatst.
Bovenwerk
De grootste ingreep vond plaats met de bouw van een nieuw Bovenwerk. Hiervoor werd gebruik gemaakt van pijpwerk uit het voormalige Onderpositief dat stond opgesteld achter de klaviatuur. Die nieuw vervaardigde Bovenwerklade kreeg een plaats achter de Hoofdwerklade. Door dit werk uit te breiden met een aantal achtvoetskarakters biedt het meer mogelijkheden bij koorbegeleiding en het spelen van literatuur uit de negentiende eeuw. Behalve de rol van begeleidingsklavier kan het Bovenwerk ook gezien worden als ‘verlengstuk’ van het Hoofdwerk, met onder andere een Scherp als uitbreiding van het prestantenkoor en de op zestienvoetsbasis gedachte Mixtuur van het Hoofdwerk.
Rugwerk en Pedaal
Bij de bouw van het orgel in 1992 was veel ruimte gecreëerd tussen de klaviatuur en de Rugwerkkas voor registranten en eventuele toeschouwers. Vanwege de klankontwikkeling en de geringe actuele behoefte aan zoveel ruimte is de Rugwerkkas ongeveer een meter teruggeplaatst. Omwille van de bereikbaarheid van het pijpwerk bij stemwerkzaamheden is de Trompet 8 verwijderd en werd de Cornet V verplaatst naar het Hoofdwerk. Het Pedaal werd uitgebreid met drie registers, waaronder twee 32-voets stemmen.
Een binnen het oeuvre van Reil opvallende toevoeging is het elektronische setzercombinatiesysteem. Het systeem heeft tien algemene pistons for 12.000 geheugenbanken, acht pistons voor elk van de drie manualen afzonderlijk +/- het Pedaal met twaalf geheugenbanken en een sequencer. De mechanische tractuur werd op deze functionaliteit aangepast.
Grootste Reil
Aan de ombouw werd twee jaar gewerkt, in oktober 2013 werd het orgel overgebracht naar de werkplaats van Reil in Heerde. Dit jaar kon het orgel in de Domkerk van Stavanger – met 56 registers nog steeds het grootste instrument in het oeuvre van de firma Reil – weer worden opgebouwd. Met de uitbreidingen en aanpassingen hebben de orgelmakers, zoals zij zelf zeggen, ‘recht willen doen aan de gedachten die in 1992 zijn ontwikkeld’, maar wel met de kennis die in firma in de voorbije decennia heeft opgedaan.
Ingebruikname
Het Reil-orgel werd op vrijdag 18 september in gebruik genomen met een concert door Leo van Doeselaar. Het concert was een van de hoogtepunten van het Noors Orgelfestival. De ingebruikname vond plaats in het bijzijn van onder anderen de bisschop van Stavanger, de burgemeester van de stad en de Nederlandse ambassadeur in Noorwegen, Bea ten Tusscher.
Dispositie
Hoofdwerk C-g3
Prestant I-II 16
Octaaf I-II 8
Baarpijp 8
Quintfluit 6
Octaaf I-II 4
Spitsfluit 4
Terts 3 1/5
Quint 3
Octaaf 2
Mixtuur VI-VIII – kleine wijziging in samenstelling
Cimbel III – nieuwe samenstelling, met tertskoor
Cornet V discant – verplaatst van Rugwerk
Trompet 16
Trompet 8
Vox Humana 8
Rugwerk C-g3
Prestant I-II 8
Quintadeen 8
Gedekt 8
Octaaf 4
Roerfluit 4
Nasard 3
Octaaf 2
Woudfluit 2
Terts 1 3/5
Sesquialter II
Mixtuur V-VII
Fagot 16
Dulciaan 8
Bovenwerk C-g3 – nieuwe lade en zwelkast
Bourdon 16 – 2015
Principaal 8 –2015
Roerfluit 8 – voormalige Gedekt 8
Fluit Amabile 8 – voormalige Principaal 8
Viola di Gamba 8 – 2015
Unda Maris 8 – 2015
Octaaf 4
Open Fluit 4
Salicet 4 – 2015
Octaaf 2 – 2015
Nachthoorn 2
Scherp IV-VI – 2015
Cornet IV discant
Trompet 8
Oboe d’Amour 8 – voormalige Hobo 8 voorzien van nieuwe bekers
Pedaal C-f1
Majorbas 32 – 2015; hout, gedekt
Prestant 16
Openbas 16 – 2015, hout
Subbas 16
Octaaf 8
Gedekt 8
Octaaf 4
Mixtuur VI
Contrafagot 32 – 2015
Bazuin 16
Dulciaan 16
Trompet 8
Cornet 4 – 2015; voormalige Cink 2’/4’ voorzien van nieuwe bekers
Werktuiglijke registers
Koppel Hoofdwerk – Rugwerk
Koppel Hoofdwerk – Bovenwerk
Koppel Rugwerk – Bovenwerk
Koppel Pedaal – Hoofdwerk
Koppel Pedaal – Rugwerk
Koppel Pedaal – Bovenwerk
Tremulant gehele werk
Tremulant Bovenwerk
Cymbelster – 2015 verplaatst van Hoofd- naar Rugwerk en voorzien van vier nieuwe ‘Krallenglocken’
Nachtegaal – 2015
Toonhoogte: a = 440 Hz
Stemming: Bach-Kellner – was oorspronkelijk Neidhardt I
Winddrukken: 86 mm (Hw/Rw), 89 mm (Bw) en 92 mm (Ped) – oorspronkelijk 66/71 mm
© 2015 fotografie Orgelmakerij Reil (tenzij anders vermeld)
