In maart 2011 werd de restauratie van het P.J. Adema-orgel (1913/14) in de St. Agathakerk te Lisse afgerond. De werkzaamheden werden uitgevoerd door Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom. Dit najaar zal het orgel officieel in gebruik worden genomen. Op zaterdag 14 mei 2011 is het al te beluisteren tijdens een orgelmarathon.
advertentie
Het orgel werd in 1913/14 gebouwd door P.J. Adema te Amsterdam. Het orgel kreeg pneumatische membraanlade volgens het systeem-Nöhren voor de manuaalladen, de pedaalladen volgens het kegelladesysteem. Het orgel werd opgesteld in twee neogotische kassen aan weerszijden van de koortribune. Het orgel zou daarna nog diverse malen worden gewijzigd en uitgebreid.
Neoklassiek
Vanaf de jaren 40 is er sprake van aanpassing van de dispositie in neoklassieke trant onder andere door het aanbrengen van (hoge) vulstemmen. De werkzaamheden worden verpreid over enkele decennia uitgevoerd. De erste wijziging vindt plaats 1943, dan wordt door Hubert Schreurs (Adema’s Kerkorgelbouw) de Violon 8’ en Salicionaal 8’ van het Groot Orgel samengevoegd tot een nieuwe, wijdere Salicionaal. Het resterende pijpwerk wordt ingekort tot een Nasard 2 2/3’.
In 1951 verschuift Schreurs de Fagot-Hobo 8’ naar 4’-ligging met bijmaking van het hoogste octaaf van dit register. Het jaar daarop wordt het pijpwerk van c-g3 van de Octaaf 4’ van het Groot Orgel vervangen met het pijpwerk van de Piccolo 2’ (in prestantkarakter) van het Reciet. Op de plaats van de Piccolo komt een Flagéolet Harmoniek 2’ die wordt gemaakt uit ingekort pijpwerk van de Aeoline 8’. Laatstgenoemd register maakt dan plaats voor een Sesquialter I-II. In 1955 wordt de Violoncello 8’ van het pedaal ingekort tot Openfluit 4’, de frontpijpen van de Violoncello (C-d#0) worden ingesneden. Een jaar later wijzigt Hubert Schreurs de samenstelling van de Mixtuur.
Uitbreiding
In 1962/64 ondergaat het orgel omvangrijker werkzaamheden. Hubert Schreurs breidt het orgel uit met een Scherp IV en Larigot 1 1/3’ op een nieuwe bijlade op het Reciet. Op het Groot Orgel wordt het pijpwerk van de Octaaf 4’, Roerfluit 4’ en de Mixtuur geheel vervangen. Ook het Pedaal ondergaat een uitbreiding. De Bazuin 16’ wordt op een nieuwe lade geplaatst en uitgebreid met 24 tonen zodat transmissionair een Trompet 8’ en een Klaroen 4’ aan de pedaaldispositie kunnen worden toegevoegd. Op de vrijgekomen plaats van de Bazuin wordt en Ruischpijp II geplaatst, samengesteld uit de Octaaf en Roerfluit van het Groot Orgel. Als transmissie van de Subbas 16’ wordt een Majorbas 32’ en Gedekt 8’ aan het pedaal toegevoegd met nieuw pijpwerk voor f#-f1 van de Gedekt. Tenslotte wordt de tractuur ge-elektrificeerd en wordt een nieuw speeltafel geleverd.
In 1975 wordt de in 1951 opgeschoven Fagot-Hobo door Adema/Schreurs weer teruggebracht naar 8’-ligging. Een nieuw groot octaaf met zinken bekers wordt bijgemaakt. In 1976 wordt de dispositie van het Groot Orgel uitgebreid met een Holpijp 8’, opnieuw op een afzonderlijke lade.
In 1987 wordt de Cello 8’ gereconstrueerd door Adema/Schreurs (Antoine Schreurs. Voor de tonen e0-f1 wordt nieuw pijpwerk vervaardigd, het overige pijpwerk van dit register staat in het front en wordt weer dichtgesoldeerd. De Openfluit 4’ blijft gehandhaafd. De laatste uitbreiding aan het orgel vindt plaats in 1993. Adema/Schreurs plaatst een Vox Humana 8’ in Franse factuur (makelij Devos, Brussel). Ook hiervoor wordt weer een extra windlade toegevoegd.
Restauratie
Als begin van de 20e eeuw de monumentale neogotische kerk wordt gerestaureerd, komt ook restauratie van het orgel (inmiddels ook rijksmonument) in zicht. Daartoe wordt in 2009 de opdracht gegeven aan Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom. Dr. Ton van Eck was daarbij adviseur namens de Katholieke Klokken- en Orgelraad. Rudi van Straten trad op als orgeldeskundige namens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Uitgangspunt is het orgel terug te brengen naar zijn oorspronkelijke concept met behoud van daarbinnen passende toevoegingen uit later jaren. De ‘opfrissende’ dispostiewijziging uit de jaren 40 tot en met 60 werden teruggedraaid. De windladen zijn geheel gerestaureerd. De bijladen van het Reciet verwijderd en de oorspronkelijke lade is in stijl uitgebreid met twee registercancellen voor de Sesquialter en de Vox Humana. Voor de kleinere pedaalstemmen (Subbas, Gedekt, Cello, Openbas en Openfluit) is een nieuwe kegellade vervaardigd die staat opgesteld in de rechter onderkas.
Reconstructie
De dispositie van de beide manualen is nu weer voorzien van de dubbele 8’ strijkerbezetting. Op het Groot Orgel zijn de Violon 8’ en Salcionaal 8 gereconstrueerd door verlenging van het nog aanwezige pijpwerk. Op het Reciet is een nieuwe Aeoline 8’ geplaatst en werden nieuwe bekers van het groot octaaf van de Fagot-Hobo 8′ uit metaal geplaatst. Voor het Groot Orgel is een nieuwe Mixtuur gemaakt in oorspronkelijke (progressio-)samenstelling en salicionaalmensuur. Op het Pedaal is de Gedekt 8’ met aanvulling van nieuw pijpwerk zelfstandig gemaakt.
Het elektrische deel van de tractuur is geheel vernieuwd en er is een nieuwe speeltafel (in een ouder meubel) geplaatst voorzien van eendigitale setzerinstallatie. Zoals gebruikelijk bij Adema zijn de werktuiglijke registers werden uitgevoerd als (ijzeren) voettreden.
Inspeling
Op 11 februari 2011 is het gerestaureerde orgel opgeleverd. Een officieel inspelingsconcert zal in het najaar van 2011 worden gegeven. Het Adema-orgel is alvast te beluisteren tijdens een orgelmarathon op zaterdag 14 mei 2011, georganiseerd door de Stichting Vrienden van het Ademaorgel Lisse.
Elk uur zal het orgel worden gepresenteerd. De marathon start om 11.00 met titularis Johan Akerboom, gevolgd door een toelichting op de restauratie door Ronald van Baekel, directeur van Adema’s Kerkorgelbouw. De volgende blokken worden ingevuld door Gerda Peters (organist St. Pancratiuskerk, Sassenheim), Frank Segers (organist Hervormde Kerk, Lisse), Jaco van Leeuwen (organist Jeroenskerk, Noordwijk) en Thom Jansen (organist Dominicuskerk, Amsterdam). De marathon duurt tot 17.00 uur. Toegang gratis.
Dispositie
Groot Orgel C-g3
Principaal 16
Bourdon 16
Praestant 8
Salicionaal 8 – deels front, reconstructie 2011
Violon 8 – reconstructie 2011
Fluit Harmoniek 8
Holpijp 8 – 1976
Octaaf 4 – 1962
Roerfluit 4 – 1962
* Doublet 2
* Mixtuur II-V – 2011, salicionaalmensuur, progressio
* Cornet V – discant
* Trompet 8
Reciet Expressief C-g3
Vioolpraestant 8
Viola di Gamba 8
Vox Coelestis 8
Aeoline 8 – C-G uit Viola di G.; rest 2011, metaal
Bourdon 8
Viola 4
Fluit Harmoniek 4
* Piccolo Harmoniek 2 – in 1952 ingekorte Aeoline
* Sesquialter I-II – 1952
* Trompet Harmoniek 8
* Fagot Hobo 8 – C-H 1975, metalen bekers C-H 2011; rest 1914
* Vox Humana 8 – in 1993 geplaatst ouder pijpwerk
Pedaal C-f3
Contrabas 16
Subbas 16
Openbas 8
Gedekt 8 – C-H hout; c0-f0, 2011, metaal
Violoncel 8 – C-d# front, e-f1 op lade
Openfluit 4
* Bazuin 16
* Trompet 8 – 1962, transmissie Bazuin
* Klaroen 4 – 1962, transmissie Bazuin/Trompet
Combinatietreden – v.l.n.r.
Oct. Grave II – suboctaafkoppel Reciet
Oct. Aiguë I + II – superoctaafkoppel G.O. + Reciet
Oct. Grave I + II – suboctaafkopp G.O. + Reciet
I + II
P + I
P + II
Sequencer <
Crescendo – generaal crescendo
Expression – zweltrede Reciet
Sequencer >
Oct. Aiguë P + I – superoctaafkoppel Pedaal + G.O.
Tremolo – Reciet
Comb. I – combinatieregisters (*) G.O.
Comb. II – idem Reciet
Comb. P – idem Pedaal
© 2011 fotografie Adema’s Kerkorgelbouw B.V.
