Hij is terug van weggeweest! Columnist Peter Sneep. Hing hij vorig jaar na 54 afleveringen ‘RE: gister’ de columnistenharp voor even aan de wilgen, het schrijversbloed kruipt toch waar het niet gaan kan. En zo is daar dan het begin van een nieuwe reeks die simpelweg de titel SNEEP meekrijgt. Niet meer elke week de maandagse reflecties van de kerkorganist, maar met regelmaat een column over alles wat maar aan het fenomeen orgel raakt. Die regelmaat zou zo maar eens maandelijks kunnen zijn. Aflevering I – Heilige Familie.
advertentie
Op de Gereformeerde Scholengemeenschap in Rotterdam zat ik in de brugklas bij een jongen die geweldig goed kon orgel- en pianospelen. We werden al snel vrienden en we maakten vaak samen muziek. Toen we wat ouder werden gingen we zo nu en dan op orgelstrooptocht. Per fiets struinden we de stad en zijn omgeving af en belden aan bij pastorieën in de hoop het orgel in de naastgelegen kerk te bespelen. Zo kwamen wij pubers bijvoorbeeld op de orgels in de rooms-katholieke parochiekerken van Bergschenhoek (Valckx & Van Kouteren), Bleiswijk (Ypma & Co), en Pijnacker (Maarschalkerweerd). Als de desbetreffende pastoor ons niet snel genoeg zijn kerk binnenliet, had mijn vriend een noodleugen. ‘Wij zijn van de Heilige Familiekerk in Rotterdam’, zei hij dan.
Om heel eerlijk te zijn, had ik geen idee wat voor orgel in die Heilige Familiekerk stond. Maar dat maakte niet uit. De deur zwaaide open. Spelen maar!
In diezelfde tijd werd in de Laurenskerk in Rotterdam het grote orgel opgebouwd. Elke keer als ik er kwam, was het orgel weer gegroeid achter de hoge steigers. Ik was tien jaar en al flink onder de indruk van het transeptorgel dat ik hoorde bij de samenkomst voorafgaand aan de dodenherdenking op 4 mei. Hoe immens zou dan dat grote orgel klinken?
En toen was in 1973 eindelijk de Marcussen-trilogie compleet. Elke gelegenheid greep ik aan om het grote rode orgel te horen. Die gelegenheden waren er in die tijd genoeg: maandelijkse zang- en orgelavonden, de zaterdagmiddagbespelingen en de echte concerten het hele jaar door op maandagavond.
Tijdens die bespelingen op zaterdagmiddag mocht je tijdens het musiceren door de organist door de kerk lopen, wat ik vaak deed. Daar ontstond een mooie fantasie. Wij hadden zelf ook een orgel in de kerk. Ik vond dat Verschueren-orgel uit 1961 zo mooi, dat ik me probeerde voor te stellen hoe het eruit zou zien als dat orgel ook ergens in de immense Laurenskerk zou staan. De beste plek vond ik het noordertransept, boven de ingang. Wat zou dat mooi zijn! En wat zouden de kerkgangers van de Laurens en de concertbezoekers ervan genieten!
Welk orgel zou niet in de Laurenskerk willen staan?
Het orgel van Verschueren staat nog steeds gewoon in de vrijgemaakte kerk van Rotterdam-Delfshaven. Begin dit jaar heb ik er weer eens op gespeeld bij de uitvaart van een hoogbejaarde oom. Het was een blij weerzien met het instrument. Mijn eerste liefde stond er redelijk goed bij, weliswaar een pietsie vervallen. Geschikt voor de Laurens? Nou nee.
Zou ooit één kerkganger van de Heilige Familiekerk in Rotterdam erover gefantaseerd hebben dat het Pels-orgel in zijn kerk die eer wel te beurt zou vallen? – de kerk waarvan mijn schoolvriend en ik een aantal mooie jaren fictief lid van zijn geweest? Ik kan het me haast niet voorstellen. Er zijn rooms-katholieke orgelliefhebbers, maar er zijn er volgens mij aanmerkelijk minder dan protestantse. Toch gaat het gebeuren. De kerk staat al sinds 2010 leeg, maar het orgel is er nog steeds. Laurensorganist Hayo Boerema heeft een groepje vrijwilligers opgetrommeld om het Pels-orgel te ontmantelen en naar de Laurenskerk te brengen. Boerema vertelde vorige week maandag voor de Reformatorische Omroep dat het orgel komend najaar al speelklaar in de Laurenskerk moet staan. Dat het orgel kwaliteit heeft, staat vast. Toen Boerema onlangs het instrument na ruim vijf jaar zwijgen aanzette, bleek alles het nog te doen!
Voor alle duidelijkheid: we hebben het over een elektro-pneumatisch orgel, gebouwd in de tijd dat de neobarok begon. Dat dit instrument een eervolle plaats krijgt in de kerk waar het grootste orgel van Nederland staat, vind ik de ultieme rehabilitatie van dit orgeltype.
Het Pels-orgel uit 1950 heeft trouwens twee broers. De ene is zowat een eeneiige tweelingbroer – ook uit 1950 en bijna precies dezelfde dispositie als de Rotterdamse – en staat in de Sint-Antoniuskerk in Dordrecht. De andere is achttien jaar ouder en staat in de St. Jan de Doper in Waalwijk. Dat orgel is iets groter, maar ook daarvan zijn in de dispositie overduidelijk (heilige) familietrekken te herkennen. Het Antoniusorgel heb ik één keer in het echt gehoord tijdens de orgelwandeling van een NCRV-kerkmuziekdag. Eric Koevoets maakte op dit orgel mooie cd’s met onder andere de koralen van Franck. Terwijl ik dit schrijf, staat Choral I van die cd aan. Als ik dat zo hoor, dan krijgt de Laurenskerk er een erg mooi orgel bij.
Het orgel in Waalwijk heb ik ooit bespeeld, volgens m’n lijst met bespeelde orgels was dat in 2004. Mijn collega-organist Harry van Wijk had daar connecties en ik mocht een keer met hem mee. Wij gingen er een middag heen omdat Harry er opnames wilde maken ten behoeve van zijn deelname aan een concours. Messiaen, herinner ik me, klonk er indrukwekkend. Zulke geluiden maakt de (heilige) familie Marcussen niet. Go Hayo, go!
Als die Pels er straks staat, wil iemand dan nog op een Marcussen spelen?
Misschien past de komst van het Pels-orgel naar de Laurens in een trend. Toen in Zwolle de moderne Sint-Michaëlskerk dicht ging, wilde Toon Hagen het grote Adema-orgel uit die kerk graag in de Grote Middeleeuwse Michaëlskerk in de binnenstad hebben. Dat wilde hij alleen al om het orgel voor Zwolle te behouden, maar natuurlijk ook als romantische tegenhanger van het barokke Schnitger-orgel. Het bisdom stak er een stokje voor en het orgel staat nu in al zijn glorie in Raalte. Kennelijk geeft het bisdom Rotterdam niet om orgel. Gelukkig maar.
Drie jaar geleden vertelde Hayo Boerema op Orgelnieuws.nl dat hij graag een vijfde orgel in de Laurenskerk wilde. Naast de drie Marcussentjes heeft de kerk ook nog de beschikking over een positief van Van Vulpen dat wordt gebruikt in het dinsdagse middaggebed. Dat vijfde orgel moest bestaan uit een hoofdwerk en een zwelwerk en aangesloten worden op het bestaande koororgel. Dat zou heel wat moeten kosten. Nu komt er een drieklavierder van B. Pels en Zn. Volgens mij scheelt dat heel wat geld.
Als die Pels er straks staat, wil iemand dan nog op een Marcussen spelen?
Maar eerst even een traan laten. De Heilige Familiekerk – de Sagrada Familia – is een werkelijk prachtige schepping van de architecten Jos en Pierre Cuijpers, waarmee het Pels-orgel wonderschoon moet hebben geharmonieerd. Bekijk de plaatjes op Reliwiki. Al in 1982 werden de eerste gevolgen van de secularisatie zichtbaar. In dat jaar werd het schip van de kerk door een muur gescheiden van transepten en koor en in gebruik genomen als buurthuis. Komende maand begint de verbouwing van de kerk en voor die tijd moet het orgel eruit zijn, anders verdwijnt het in de container. Maar dat zal niet gebeuren, want Hayo en zijn vrijwilligers hebben het orgel dan al weggehaald. En dan is het een zielloos gebouw geworden, zonder kerkdiensten, zonder eucharistie. Dat vind ik verdrietig.
Bij de bouw van de Pels was het zwelwerk gereserveerd, maar het is later toch geplaatst, waarschijnlijk met een andere dan de geplande dispositie. Het heeft dan ook geen Vox Caelestis 8’ en geen Hobo 8’. Die registers moeten er wel op en daarvoor zoekt Boerema nog sponsors. Ik ben van plan wat over te maken. Jullie ook?
Enne, Hayo, als oud-lid van de parochie van de Heilige Familie mag ik toch wel een keertje komen spelen?
Peter Sneep (1962) is organist van drie vrijgemaakt-gereformeerde kerken in Amersfoort: de Kandelaar, de Schaapskooi en de Martuskerk. Hij componeert kerkmuziek en maakte daarvan een aantal cd’s. Orgelles kreeg hij van Hetty Koelewijn en Gerrit ’t Hart. In De Kandelaar is hij lid van de cantorij, die onder leiding van Harry van Wijk eens in de zoveel tijd aan de diensten meewerkt. Hij is radiopresentator bij de Reformatorische Omroep. Van 1986 tot 2014 werkte hij bij het Nederlands Dagblad. Hij is getrouwd met Petra en vader van Anna (3) en Manuel (1).
© 2016 fotografie Leendert Oudenaarden
Afgelopen zondag hoorde ik in Dordrecht een “broertje/zusje” van het orgel in de kerk van de H. Familie. Ik was er vaker, maar opnieuw werd ik getroffen door de grote schoonheid van het instrument (organist Eric Koevoets zou het op de hem kenmerkende wijze omschrijven als een instrument met een “nobele klank”!
Het is daadwerkelijk mogelijk instrumenten die destijds bijna “van de lopende band afkwamen” een schitterend tweede leven te bezorgen; moge dat ook dit orgel gegeven zijn! Een felicitatie waard aan allen die de Laurens liefhebben.
Leuk dat er in dat orgel ook nog pijpwerk zit van het afgebroken orgel van de Westerkerk in Delft, waar ik ooit vele jaren organist was!
Dit fraaie verhaal heeft helaas (voor mij) ook een keerzijde…. Als organist van de R.K. Kathedraal in Rotterdam (dus de Hoofdkerk van het Bisdom Rotterdam) zijn wij al enige jaren op zoek naar een geschikt koororgel. Om te voorkomen dat het orgel van de H. Familiekerk mét de kerk gesloopt zou gaan worden, is er al enige jaren geleden vanuit onze parochie (met steun van de plebaan) belangstelling getoond voor dit orgel. De parochie van Rotterdam-Noord was erg blij met deze belangstelling en stelde het orgel om niet ter beschikking, wetende dat een belangrijk inventarisstuk van hun parochiekerk zou voortleven in de kathedraal. Het orgel kon zo’n beetje één op één geplaatst worden in het transept van de kathedraal, de ruimte was er! Helaas heeft een bouwkundig/liturgische commissie van het bisdom dit plan afgeschoten, omdat men bang was dat het té prominent aanwezig zou zijn (lees: een paar stukje glas-in-lood en enkele schilderingen bedekkend). De idee om de schilderingen op de orgelkas aan te brengen, vonden geen gehoor. Wél is er nog een plan gemaakt een andere, open, opstelling van het orgel te maken, maar daar hing een prijskaartje van een paar ton aan…. Jammer, jammer, jammer. Zo neemt het aantal orgelliefhebber in de catholica natuurlijk ook niet toe. Overigens moet wel vermeld worden dat het één van de oud-organisten van de Familiekerk is geweest (Gerard Legierse, thans organist van de Bonifatiuskerk te Rijswijk) die het orgel al die jaren heeft onderhouden en die de lege plaatsen op de laden successievelijk heeft aangevuld met pijpwerk van onder andere de voormalige Antoniuskerk (Bosjeskerk) te Rotterdam (Valckx) en van de voormalige Geref. Westerkerk te Delft (Walcker). Hopelijk wordt hij ook betrokken bij de heropbouw, hij kent het orgel als geen ander. Overigens is het opmerkelijke aan dit orgel dat het sleepladen heeft, met pneumatische bediening van de slepen.
Tevens het vermelden waard: Gerard Legierse heeft, tijdens het metselen van de scheidingswand in de kerk, met hulp van vrijwilligers en orgelmaker Tichelman het orgel in allerijl gedemonteerd. Daarna hebben ze de onderdelen over de muur heen getild en aan de “goede” kant van de kerk weer samengesteld tot een orgel.
Wat grappig om te lezen dat Waalwijk de grote broer is van de tweeling uit Rotterdam/Dordrecht. Op dat majestueuze “Roomse” orgel in die koper-groene koepelkerk heb ik als hervormde puber ca. 12 jaar lang les gehad van mijn onlangs overleden docent Anton van Kalmthout. Vanmorgen bij het demonteren voelde ik al grote verwantschap toen ik het rolluik opendeed, en de klaviatuur en dispositie zag. Familie dus!
Prachtig verhaal! Ik vind het een goede zaak dat orgels die het nog doen een passende herbestemming krijgen. De afvalberg is al groot genoeg en moet niet groter worden! Nog een klein puntje. U had het er in de column over dat het Pels-orgel het vijfde orgel van de Laurens wordt. Maar eigenlijk wordt het het zesde. Het vijfde orgel van de Laurens is namelijk een kistorgel van de firma Klop. Al is dat instrument klein, het is toch een orgel!
Misschien komt het er wel van dat de mooiste orgels bij elkaar worden gezet in grote kerken zoals de Laurens. Bij het schrijven van het artikel heb ik een foto’s vanuit de Laurens met een kistorgel gezien en heb ik getwijfeld of ik dat mee zou tellen. Maar omdat de website van de Laurenskerk ‘slechts’ vier orgels noemt, heb ik het kistorgel niet meegeteld.
Het Klop kistorgel dat in de Laurenskerk staat is eigendom van de Laurenscantorij en niet van de stichting Laurenskerk! Vandaar dus 4 orgels!
Dit is weer een uitstekend verhaal. Een mooie – een beetje vergelijkbaar – door Adema geroveerde Pels staat nu in de GerGem te Ede,
Peter ga er maar weer mee door zo!
Dat is goed nieuws. Altijd van die mooie verhalen.
Bijzondere kwalitiet van schrijven.
Trek de registers maar open SNEEP.