Op zaterdagmiddag 25 januari 2025 is het gerestaureerde orgel van de Sint-Martinuskerk te Halsteren officieel in gebruik genomen. Voorafgaand aan deze gelegenheid werd de beiaard bespeeld door Toni Raats en tijdens een presentatieconcert bespeelde Janno den Engelsman het orgel.
advertentie
De restauratie werd uitgevoerd door orgelmaker Martin Butter uit Ridderkerk. Dirk Bakker begeleidde de werkzaamheden als adviseur.
Veenhuizen
Het orgel in de Sint Martinuskerk van Halsteren werd in 1836 vervaardigd door de Groningse orgelmaker J.W. Timpe & Zoon voor de rooms-katholieke Hiëronymus Aemilianuskerk in Veenhuizen. De bouwkosten bedroegen 520 gulden. De kerk was gebouwd op initiatief van de Maatschappij van Weldadigheid en werd op 4 april 1825 ingewijd.
Bij oplevering had het orgel één klavier (zonder pedaal) en slechts vier registers: Prestant 8 vt, Holpijp 8 vt, Fluit 4 vt en Mixtuur. De windlade bood echter plaats voor ‘zes of zeven registers’.
Wijzigingen
Waarschijnlijk werd In 1845 een dispositiewijziging doorgevoerd. In dat jaar werden ook nieuwe vleugelstukken geleverd, die op basis van stilistische kenmerken worden toegeschreven aan de orgelmakers J.C. Scheuer & Zn uit Zwolle.
In 1857 brachten de orgelmakers P. van Oeckelen & Zonen een aangehangen pedaal aan. In 1873 kwam het orgel in onderhoud bij C.B. Adema uit Leeuwarden, die een Viola 8 vt toevoegde. Het orgel had op dat moment vijf of zes registers.
Verhuisd
Toen in 1893 een nieuwe kerk werd gebouwd, verhuisde het orgel mee, zonder grote wijzigingen. De werkzaamheden werden uitgevoerd door N.S. Leijser, orgel- en pianofabrikant te Zutphen. In 1904 werd het Rijk, als eigenaar van ‘De Kolonie te Veenhuizen’, ook eigenaar van het orgel. In 1955 kreeg het orgel een elektrische windvoorziening.
In 1960 werd het orgel gedemonteerd en opgeslagen in een van de ruimtes van de Gevangenpoort in Den Haag. In Veenhuizen werd een in 1929 gebouwd Standaart-theaterorgel uit het Chicago-Theater in Tilburg aangeschaft ter vervanging van het Timpe-orgel.
Halsteren
De Sint-Martinuskerk in Halsteren, die van 1912 tot 1962 buiten gebruik was gesteld, werd in 1962 na een ingrijpende restauratie onder leiding van architect J. Holstein weer in gebruik genomen door de Hervormde Gemeente.
Op initiatief van Holstein werd het Timpe-orgel aangekocht voor de kerk van Halsteren en gerestaureerd door de firma K.B. Blank uit Utrecht. In 1967 werd het, opnieuw geschilderd door de Halsterse schilder Frans Hagenaars, opgeleverd en officieel in gebruik genomen met een bespeling/concert door Johan van Dommele uit Arnhem.
Restauratie 1967
Bij deze restauratie werd het orgel deels opnieuw opgebouwd, voorzien van een nieuwe windmotor en een nieuwe spaanbalg. Mechanieken, registerstokken, roosters en delen van de orgelkas en luiken werden nieuw gemaakt. Registerslepen, inclusief telescoophulzen, werden nieuw aangebracht. De windlade kreeg trekvrije platen en de ventielen werden aangepast.
Alle conducten werden vervangen. De frontpijpen werden ontdaan van aluminiumverf en voorzien van tinfolie. De manuaaltoetsen werden opnieuw belegd met ebbenhout en been, en zowel de bakstukken als de registerknoppen werden nieuw gemaakt.
De dispositie was als volgt:
Manuaal C-f3
Prestant 8 vt – C-fis1 in het front, vanaf g1 op de lade.
Holpijp 8 vt – metaal, 1836.
Octaaf 4 vt – Blank, 1967.
Fluit 4 vt – metaal, 1836.
Octaaf 2 vt – C-f2 oud; fis2 -f3 1967.
Sesquialter II – Blank, 1967; C: 2 2/3′ c1 : 2 2/3′ en 1 3/5′.
Dulciaan 8 vt – Blank, 1967; messing kelen, mahonie stevels en koppen met ingeslagen toonnamen.
Pedaal C-f
aangehangen
Winddruk: 57 mm WK
Restauratie 2024
Vijftig jaar na de plaatsing in 1967 werd een restauratie van het instrument noodzakelijk. Orgeladviseur Dirk Bakker uit Piershil stelde een restauratieplan op, waarna de werkzaamheden in 2024 zijn uitgevoerd door Martin Butter:
- Het orgel is schoongemaakt. Kromgetrokken luiken zijn hersteld en goed sluitend gemaakt.
- Gesleten toetsen van het pedaalklavier zijn aangevuld met oud eiken. De zijwaartse speling van de manuaaltoetsen is verholpen.
- Telescoophulzen zijn verwijderd en vervangen door Liegelind-ringen.
- Door corrosie aangetaste loden conducten uit 1967 zijn vervangen door nieuwe exemplaren van orgelmetaal.
- De frontpijpen (volgens contract van ‘best Bankatin’) zijn ontdaan van tinfolie en gebruineerd. Later aangebrachte baarden zijn verwijderd en de soldeernaden zijn gecontroleerd op dichtheid.
- Te ernstig beschadigde bovenranden van het pijpwerk zijn vernieuwd.
- In plaats van de atypische Dulciaan is een nieuwe Trompet 8 voet (bas en discant) geplaatst, naar voorbeeld van Timpe.
- Een nieuwe registerlat is beschilderd door Gerard de Jongh uit Waardenburg.
Huidige dispositie
Manuaal C-f3
Prestant 8 voet
C-fis1 in het front, C en Cis verkropt, vanaf g1 op de lade; enge mensuur.
Holpijp 8 voet
Metaal gedekt met baarden; relatief zwaar, dikwandig pijpwerk.
Octaaf 4 voet
Blank, 1967; C-h met baarden.
Fluit 4 voet
Metaal; C-h gedekt, vanaf c1 open; alle pijpen met baarden.
Octaaf 2 voet
C-f2 1836, uit Mixtuur; fis2 -f3 1967.
Sexquialter
Blank, 1967; C: 2 2/3 voet, c1: 2 2/3, 1 3/5 voet; C-e met baarden.
Trompet 8 voet Bas
Kelen en tongen C-H oud (eerste helft 19e eeuw), rest nieuw. Eiken stevels en koppen. Kelen messing, C-H met dun leerbeleg.
Trompet 8 voet Disc.
Nieuw; eiken stevels en koppen; messing kelen.
Pedaal C-f
aangehangen
Winddruk: 61 mm WK
Toonhoogte: a1 = 440 Hz bij 20o C
Stemming: Neidthardt III – ‘Große Stadt’
Nadere informatie over de geschiedenis van het orgel is te vinden op orgelsindrenthe.nl
Ter gelegenheid van de restauratie verscheen een brochure over het orgel met de titel Timpe’s Assepoester. Deze is ter plaatse en bij orgeladviseur Dirk Bakker verkrijgbaar.
