De Hervormde Kerk te Kolderveen beschikt sinds kort weer over haar Van Oeckelen-orgel. Sinds Pasen 2013 was het in restauratie bij Orgelmakerij Steendam te Roodeschool. Op zondag 5 oktober wordt het opnieuw in gebruik genomen tijdens een kerkdienst.
advertentie
Over de bouw van het orgel door P. van Oeckelen is tot op heden niets teruggevonden in archiefstukken. Wel wordt in de Provinciale Drenthsche en Asser Courant van 9 januari 1869 melding gemaakt van de ingebruikname op 3 januari van dat jaar. Het orgel heeft dan acht stemmen op het Manuaal en aangehangen pedaal.
Pogingen
Het orgel blijft ongewijzigd tot 1957. In dat jaar doet pianohandelaar en amateurorgelbouwer Beekamp uit Hoogeveen het orgel verwoede pogingen om het orgel om te bouwen. Het binnenwerk moet geheel in een zwelkast worden geplaatst waarvoor bij de klaviatuur alleen een ruimte voor een zweltrede wordt aangebracht.
Averij
Voor het aanbrengen van (elektro)-pneumatische registertractuur worden boringen in de klavierlijst aangebracht voor plaatsing van vrije-combinatiepistons. Mogelijk wordt dan ook getracht te speeltractuur (elektro-)pneumatisch te maken. Hij plaatst een nieuw pedaalklavier, in omvang uitgebreid tot f1. Als Beeman echter in zijn werkzaamheden vastloopt, laat hij een orgel met flink wat averij achter.
Bespeelbaar
Orgelbouwer H.J. Vierdag uit Enschede krijgt de opdracht het orgel weer bespeelbaar te krijgen. In 1960 voert hij de werkzaamheden uit onder toezicht van de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk. Vierdag bouwt een nieuwe windlade, herstelt de windvoorziening en maakt grotendeels nieuwe mechaniek. Het klavier wordt gewijzigd van staart- naar balansklavier, de toetsen met 3 cm ingekort.
Gecompleteerd
Het ontbrekend pijpwerk wordt gecompleteerd, gehavend pijpwerk vervangen, waarvoor Vierdag grotendeels uit eigen voorraad put. De inmiddels verdwenen Trompet 8 van Van Oeckelen wordt vervangen door een nieuwe Mixtuur IV op 1 1/3-basis. De Viola di Gamba 8 wordt vervangen door een Gamba 8 van Duitse makelij (ca. 1920). Door frontpijpen af te voeren met gebruik van flexibele slang worden deze pijpen op grotere klossen geplaatst, als gevolg waarvan het snijwerk bij de pijpvoeten komt te vervallen. De intonatie krijgt een meer neobarok karakter.
In 1982 en 1993 worden herstelwerkzaamheden aan klavier, toetstractuur en windvoorziening uitgevoerd door Kaat en Tijhuis.
Restauratie
In 2012 krijgt Orgelmakerij Steendam te Roodeschool de opdracht het orgel te restaureren en te reconstrueren. De situatie van voor 1957 is het uitgangspunt. Na Pasen 2013 wordt de restauratie gestart.
Van Oeckelen-lade
De windlade van Vierdag is door Steendam vervangen door een Van Oeckelen-lade van gelijke afmetingen, afkomstig uit de voormalige Oosterkerk te Dokkum. De lade uit 1890 was in 1962, samen met een deel van het Van Oeckelen-pijpwerk, door Reil verwerkt in een nieuw orgel voor deze kerk. Na de sluiting van de kerk in 2009 kwamen het Van Oeckelen-materiaal in handen van Steendam.
De lade is geheel gerestaureerd. Twee in 1962 aangebrachte pijpstokken zijnnieuw gemaakt. Twee loze cancellen zijn gebruikt om de windlade met twee tonen uit te breiden naar de Kolderveense klavieromvang. De conducten naar het afgevoerde (front)pijpwerk zijn nieuw gemaakt van metaal in 40% tin.
Mechaniek en klaviatuur
De mechaniek is hersteld naar voorbeeld van Van Oeckelen. Het nieuwe wellenbord is gemaakt van eiken, de abstracten van grenen met garenomwonden uiteinden. Vierdags eiken zwaarden van de registermechaniek zijn vervangen door nieuwe, ijzeren zwaarden gemaakt naar voorbeeld van Westeremden (Van Oeckelen, 1873). Het pedaalklavier met bijbehorende mechaniek kon worden overgenomen uit het Van Oeckelen-orgel (1903) uit Musselkanaal dat sinds enkele jaren in Westbroek staat met grotere pedaalomvang.
De klaviatuur is gerestaureerd en gereconstrueerd. De aanpassing van het manuaalklavier is ongedaan gemaakt, de ebbenhouten bakstukken hersteld. Een registerknop (Calcant) is bijgemaakt en aangesloten als schakelaar voor de windmotor. De in 1957 verdwenen registerplaatjes zijn in Van Oeckelen-stijl gereconstrueerd door Henri Rengers. De orgelbank en de lessenaar zijn nieuw gemaakt naar voorbeeld van het Van Oeckelen-orgel uit 1874 in Oosteinde.
Windvoorziening
De dubbelvouws magazijnbalg met scheppen is opnieuw beleerd. De windmotor met kist en regulateur van Vierdag zijn gebleven maar op een gewijzigde plaats aangesloten. Het is thans weer mogelijk de balg met de hand te bedienen. De winddruk, die voor de restauratie niet meer meetbaar was, is vastgesteld op 70 mm.
Rijtuigzwart
De orgelkas is geheel gerestaureerd. Ontbrekend een ooit niet in stijl bijgemaakt snijwerk werd aangevuld c.q. vervangen door snijwerker G. van den Dikkenberg te Veenendaal. De bij de laatste kerkrestauratie deels overgeschilderde kas is opnieuw geschilderd. Op basis van kleuronderzoek kreeg de kas opnieuw zijn rijtuigzwarte kleur afgezet met gouden accenten, evenals het origineel, in goudverf uitgevoerd. Rond de klaviatuur is de kas opnieuw van mahonie-imitatie voorzien.
Pijpwerk
De dispositie is door Steendam gereconstrueerd. Het Van Oeckelen-pijpwerk is geheel gerestaureerd. Daar waar expressions waren verdwenen zijn deze op nieuw aangebracht door het pijpwerk te verlengen. Zo’n 80% de pijpvoeten was door tinpest aangetast en is vernieuwd.
Het aanvullende pijpwerk van Vierdag is geheel vervangen door nieuw. Voor de Viola di Gamba 8 werd een gelijknamig negentiende-eeuws registers uit Soest gebruikt. De Trompet 8 werd nieuw gemaakt naar Van Oeckelen-voorbeeld met gebruik van bekers van Van Dam uit de voorraad van de orgelmaker.
Het fontpijpwerk is schoongemaakt, opgevormd en opnieuw voorzien van bladgoud. Tenslotte is het pijpwerk opnieuw geïntoneerd naar het klankbeeld van Van Oeckelen.
Ingebruikname
Het gerestaureerde orgel zal op zondag 5 oktober opnieuw in gebruik worden genomen tijdens een kerkdienst die om 10.00 uur begint. Het orgel wordt dan bespeeld door plaatslijke organisten. Een halfuur voor aanvang van de dienst en een kwart na de dienst is het orgel solistisch te beluisteren, evenals op tijdens de openstelling van de kerk tussen 13.00 en 17.00 uur ’s middags.
Dispositie
Manuaal C-g3
Prestant 8
C-h1 front, rest op de lade; verwijderde expressions tot c3 opnieuw aangebracht; cis3-g3 met stemkrul; g2, cis3-e3 en fis3 nieuw
Bourdon 16 bas/discant
C-h gedekt, vuren, rest metaal gedekt
Holpijp 8
C-H gedekt, vuren, rest metaal gedekt
Viola di Gamba 8
vanaf c; c-f3 negentiende-eeuws pijpwerk, afkomstig uit een orgel te Soest, verwijderde expression opnieuw aangebracht door pijpwerk te verlengen; fis3-g3 Van Oeckelen-pijpwerk uit voorraad orgelmaker
Octaaf 4
C-h met stemkrullen, vanaf c1 verwijderde expressions opnieuw aangebracht; c2-g3 ouder Van Oeckelen-materiaal; a1, cis2, dis2, dis3 en f3 nieuw
Fluit 4
C-f2 gedekt, gis2-g3 conisch
Octaaf 2
C-h met stemkrullen; c1-g3 afgesneden pijpwerk opnieuw van expression voorzien; d1, dis1, f1, g1, a1, h1, dis2, f2 en fis2 nieuw
Trompet 8
nieuw, naar voorbeeld Van Oeckelen-orgel Oosteinde; met gebruik van bekers Van Dam
Pedaal C-a
Aangehangen
Werktuiglijk register
Calcant – Motorschakelaar
Toonhoogte: a1 = 440 Hz
Temperatuur:evenredig zwevend
Winddruk:70 mm waterkolom
Deling bas/discant: tussen c0 en cis0
Bron: Brochure ‘Het Van Oeckelen-orgel in de Protestantse kerk te Kolderveen-Dinxterveen gerestaureerd’ – Sicco Steendam, Roodeschool 2014
