Van Vulpen-koororgel Sint-Martinuskerk Baak in gebruik genomen

Op zaterdag 14 september wordt in de Sint-Martinuskerk te Baak een Van Vulpen-orgel in gebruik genomen. Het dertig jaar oude instrument is afkomstig uit de Hervormde Kerk te Renkum. Het heeft een plaats gekregen als koororgel.

De indrukwekkende neogotische kerk van Baak werd in 1890-1891 gebouwd naar een ontwerp van architect Alfred Tepe. Nadat de kerk aan de rooms-katholieke eredienst was onttrokken, werd het gebouw in juni 2023 verkocht aan een private onderneming. 

Orgelplannen

De nieuwe eigenaar, die anoniem wenst te blijven, wil van de kerk een locatie maken voor culturele evenementen en klassieke concerten. Daarbij heeft hij als wens om in de ruim klinkende Sint-Martinuskerk een groot, modern orgel te realiseren dat geschikt is voor een breed orgelrepertoire.

Daarbij heeft men een orgeltype voor ogen zoals dat de laatste jaren in Duitsland veel gebouwd wordt, een ‘Universal-orgel’ voorzien van moderne technische mogelijkheden. De plannen hiervoor zijn in ontwikkeling en het wordt verwacht dat de realisatie nog twee tot drie jaar zal duren.

Restauratie

De kerk beschikt al over een eenklaviers orgel van Meere uit 1788, dat in 1892 door Gradussen in gewijzigde vorm werd geplaatst. Dit orgel is momenteel niet bespeelbaar, en de mogelijkheden voor een noodzakelijke restauratie worden momenteel onderzocht. 

Renkum

Om in de tussentijd toch over een bespeelbaar orgel te beschikken, is gezocht naar een gebruikt instrument. Na een zoektocht naar meer universele orgels in Duitsland, viel de keuze uiteindelijk op het Van Vulpen-orgel dat in 1994 werd gebouwd voor de Hervormde Kerk in Renkum. Dit orgel kwam beschikbaar door de sluiting van het kerkgebouw.

Het Van Vulpen-orgel werd in 1994 onder advies van Jan Jongepier gebouwd volgens achttiende-eeuwse Hollandse bouwprincipes. Het kreeg 17 registers (waarvan een transmissie) verdeeld over Hoofdwerk, Borstwerk en Pedaal. De Dulciaan 8 en de Bazuin 16 werden in 1995 geplaatst.

Overplaatsing

In maart tot en met mei 2024 hebben Elbertse & Van Vulpen Orgelmakers het orgel overgeplaatst naar Baak. Na plaatsing bleek het orgel in de nieuwe akoestiek te sterk te klinken, waardoor men besloot de winddruk te verlagen van 71 naar 62 mm WK. Hierbij werd getracht het oorspronkelijke klankbeeld zoveel mogelijk te behouden, al bleken enkele kleine intonatiecorrecties noodzakelijk.

Om de bruikbaarheid van het orgel te vergroten, is de Octaaf 4 van het Borstwerk vervangen door een Fluit 4. Het pijpwerk van de Octaaf is bij het orgel bewaard gebleven. Ook werd de omvang van de Sesquialter II uitgebreid van a0-g3 tot C-g3, zonder repetities.

Voorbereid

Met het oog op de toekomstige digitale koppeling van het koororgel met het nieuwe hoofdorgel, is het instrument voorbereid voor het aanbrengen van toon- en registermagneten. Om ruimte te creëren werden onder andere de wellen van het Borstwerk compacter gemaakt door deze te vervangen door metalen wellen. Vanwege het samenspel met het toekomstige orgel is de oorspronkelijke historische stemming gewijzigd in een gelijkzwevende stemming.

Daarnaast werd de toonhoogte enigszins verlaagd van a = 400 Hz bij 19^o C naar a = 440 Hz bij 20^o C. De spaanbalg die in Renkum meer naar rechts van het orgel stond is in Baak recht achter het orgel geplaatst.

De werkzaamheden werden uitgevoerd onder leiding van Adjan Smidsman, de intonatie werd verzorgd door Martijn Verduijn van Elbertse & Van Vulpen Orgelmakers uit Utrecht. Wietse Meinardi trad op als adviseur.

Ingebruikname

De ingebruikname vindt plaats op zaterdag 14 september om 20.00 uur met een concert door Wietse Meinardi en Arjen Leistra. Marlies Claasen treedt op als presentatrice en zangeres. Meinardi zal als adviseur vertellen over het orgelproject in de Sint-Martinuskerk. De toegang is gratis, inclusief een welkomstdrankje en een borrel na afloop. Aanmelden kan via info@stmartinusbaak.nl of via stmartinusbaak.nl/agenda.

Dispositie

Gegevens met dank aan Wietse Meinardi.