In 2023 is het vijftig jaar geleden dat Couperin-orgel in de aula van de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam in gebruik werd genomen. Dit instrument, ontworpen in Franse barokstijl, heeft sinds de bouw een bijzondere plaats ingenomen binnen het Nederlandse orgellandschap. Van 26 tot en met 28 oktober wordt dit jubileum gevierd met het orgelfestival ‘Organ Reframed’.
advertentie
Vanaf de jaren 60 verhuisde de Vrije Universiteit van diverse locaties in de binnenstad van Amsterdam naar Amsterdam-Buitenveldert. In 1973 verrees daar een nieuw hoofdgebouw aan de De Boelelaan, met aadacht voor muziek, waaronder de plaatsing van een carillon op het dak van het gebouw, evenals orgels in de kerkzaal en de aula.
Frans barokorgel
Het orgel in de aula is gebouwd volgens de principes van de 18e-eeuwse Franse orgelbouw, wat destijds een bewuste keuze was omdat dit orgeltype nog niet veel voorkwam in Nederland. Het kreeg de naam van de Franse barokcomponist François Couperin.
Bij de bouw fungeerden professor dr. Frans C. Stam en professor dr. Ewald Kooiman als adviseurs. Zowel een Franse als een Nederlandse orgelmaker werden geselecteerd voor de bouw. Jean-Georges Koenig uit Sarre-Union (Elzas) was verantwoordelijk was voor het concept, het pijpwerk en de intonatie. terwijl de Amsterdamse orgelmaker Fonteijn & Gaal verwantwoordelijk was voor de kas, mechaniek, windvoorziening en klaviatuur.
In 2005 onderging het orgel een grondige schoonmaak en restauratie door Flentrop Orgelbouw en Kaat en Tijhuis. Tijdens deze restauratie werd het metalen binnenpijpwerk een halve toon verschoven en werden aanpassingen gedaan aan de Fourniture en Cymbale van het Positif.
Meer over het orgel
Henk Verhoef: Het Couperin-orgel in de aula van de Vrije Universiteit Amsterdam (pdf)
Akoestiek
Vanwege de ongunstige akoestiek van de aula voor orgelmuziek werd in 1984 een ‘Acoustical Control System’ geïnstalleerd, een innovatie van de Nederlandse firma Griffioen. Dit systeem verlengt de nagalm van de zaal met behulp van microfoons, versterkers en luidsprekers wanneer het orgel wordt bespeeld.
Tot 2012 werd het orgel regelmatig ingezet voor (lunchpauze)concerten. Tegenwoordig is het meer te horen bij plechtige bijeenkomsten, zoals vrijwel alle oraties bij de ambtsaanvaarding en het afscheid van hoogleraren, promoties en diploma-uitreikingen. Ook wordt het gebruikt bij onderzoek en onderwijs in het kader van de leerstoel Orgelkunde.
Driedaags festival
Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan organiseert de VU een driedaags festival van 26 tot en met 28 oktober 2023. Het festival heeft als thema ‘Organ Reframed’ en biedt een dialoog tussen de traditionele, deels door de kerk beïnvloede orgelcultuur en nieuwe ontwikkelingen in muziek maken en luisteren. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het werk van Ewald Kooiman in de klassieke Franse orgelmuziek en de orgelwerken van Johann Sebastian Bach.
Het festival wordt geopend op 26 oktober door de Schotse componist en musicus Claire M. Singer, met haar werk The Molendinar, een drone-achtige compositie. Claire M. Singer was de oprichter van het festival ‘Organ Reframed’ in Londen in 2016, waarvan de VU de naam heeft overgenomen voor dit Amsterdamse evenement.
Op de tweede dag van het festival staat een symposium gepland in de kerkzaal, waarin de hedendaagse orgelcultuur in historisch perspectief wordt geplaatst. Hoogleraar religiegeschiedenis Fred van Lieburg belicht de rol van orgelmuziek in de orthodox-protestantse traditie rond Abraham Kuyper. Universiteitshistoricus Ab Flipse toont met woorden, beelden en geluiden de functie van muziek binnen de VU-gemeenschap. Hans Fidom en Jacob Lekkerkerker delen inzichten over de huidige rol van de leerstoel Orgelkunde, terwijl Henk Verhoef orgel- en carillonkunst demonstreert.
De afsluitende dag op 28 oktober biedt een masterclass voor orgelstudenten, zowel nationaal als internationaal, rondom het Couperin-orgel. Het festival wordt afgesloten met een concert door universiteitsorganist Henk Verhoef, waarbij violist Franc Polman optreedt.
Programma en registratie
Het festival wordt georganiseerd door de VU Orgelcommissie in samenwerking met de Historische Commissie VU, het HDC Centre for Religious History en de leerstoel Orgelkunde. Meer informatie over het programma en registratie zal binnenkort beschikbaar zijn op hdcvu.nl.
