In het dromerige dorpje Puiflijk, verscholen in het grazige groen van het Land van Maas en Waal, zit de Parijse organist Daniël Roth achter de klavieren. Op vrijdag 1 juni speelde hij het nieuwe Saamhorigheidsorgel in dat Jurjen de Vries samen met vrienden bouwde. Een miniatuurtje ‘Cavaillé-Coll’ met een overtuigende klank en een eigen verhaal.
„Het is best spannend, dit eerste concert met Daniël Roth.” Als liefhebber van Franse orgelcultuur komt Jurjen de Vries vaak in Franse kathedralen. „En dan natuurlijk het liefst achter de klavieren”’, voegt hij er met knipoog aan toe. „Daardoor kwam ik in contact met de bekende Daniël Roth, organist van het machtige, 101 stemmen tellende Cavaillé-Coll-orgel van de St. Sulpice in Parijs. Hoewel we vriendschappelijk met elkaar omgingen, durfde ik hem, organist van grote naam, nauwelijks te vragen om dit nieuwe orgel in te komen spelen. Maar hij wuifde meteen mijn bezwaren weg, en bood spontaan aan de inauguratie te verzorgen.
Eigenlijk was De Vries als kind altijd al gek op orgels. Het meest boeide hem de geweldige zeggingskracht in het spel van Feike Asma. „Ik ben nog steeds onder de indruk van wat die man muzikaal teweeg bracht. Zeker als Asma op Franse orgels speelde, ging er een wereld voor je open! Ik ontdekte dat het vooral de orkestrale orgels van Cavaillé-Coll waren die de Franse orgelcultuur van de negentiende eeuw tot grote bloei brachten. Voor César Franck was deze bouwer werkelijk dé inspiratiebron voor zijn composities”.
Orgelliefhebber De Vries behoort tot het gilde van muzikale huisvaders met een technische knobbel. Bijna ieder vrij uurtje is hij piekerend en puzzelend bezig om zijn orgel te verwezenlijken. In 1989 start hij in een opgeknapte schaapskooi achter zijn boerderij aan een mini Cavaillé-Coll-project. Samen met plaatselijk organist Hermen Meyer en oud meubelmaker Marinus de Klein gaat hij stevig aan de slag. Met afgedankte orgeldelen bouwen de ”mannen van Maas en Waal” in vier jaar tijd een fraai Frans klinkend orgel met achttien stemmen. Saamhorigheidsorgel, wordt de naam, om de opmerkelijk goede samenwerking te benadrukken.
Op dit Saamhorigheidsorgel organiseert De Vries regelmatig huisconcerten. „Fijne momenten, om samen in onze schaapskooi muziek te maken.” Toch beseft hij dat het orgel, voor een groot deel gebouwd met barok pijpwerk, een compromis is. Daarom besluit hij in een speciaal daarvoor gebouwde orgelzaal een nieuw orgelproject op te starten. Een orgel waarop de Frans symfonische stijl volledig tot zijn recht komt.
In 2003 beginnen de mannen van Maas en Waal opnieuw. Vier jaar later kan Daniël Roth het instrument presenteren. „Ook nu werkten we weer in harmonie samen”, zegt De Vries. „En daar betrek ik ook de goede contacten met orgelbouwer Verschueren bij. Daarom kreeg ook dit instrument de naam Saamhorigheidsorgel.”
Uiterlijk lijkt het orgel sprekend op het orgel dat Verschueren voor het onderzoekscentrum GOArt in het Zweedse Gotenburg bouwde. Dat is zelf weer een stijlkopie van het Cavaillé-Coll-orgel van de St. Sulpice in Parijs. Het 23 stemmen tellende orgel van De Vries heeft een vrijstaande speeltafel met twee klavieren (Grand Orgue en Récit) en pedaal. Ondanks het ontbreken van galm klinkt het orgel monumentaal, en heeft het een onmiskenbaar Franse kleur.
Als eerste werk speelt Roth, duidelijk door het instrument geïnspireerd, het ”Grand Choeur Dialogué” van Eugène Gigout. De afzonderlijke registers smelten in grote saamhorigheid ineen. Met uitzondering van Bach’s koraalvoorspel ”Schmücke dich, o liebe Seele”, een Luthers avondmaalslied, prijken op het concertmenu uitsluitend Franse orgelwerken. Tot slot vertolkt Roth de altijd weer indrukwekkende ”Litanies” van Jean Alain, de jonge organist die in 1940 sneuvelde. „Litanie betekent letterlijk smeekgebed, in de vorm van een herhaald aanroepen”, licht De Vries toe. „Dat verklaart de vreemd stotende ritmiek en de zich alsmaar herhalende korte motieven.”
Alain schreef er zelf bij: „Als de ziel van een Christen in nood geen nieuwe woorden vindt om Gods barmhartigheid af te smeken, herhaalt zij zonder ophouden vanuit een vurig geloof dezelfde smeekbede.” Goed om op deze wijze de inauguratie van dit miniatuurtje ‘Cavaillé-Coll’ af te sluiten.
Jurjen de Vries is van plan om met dit orgel zijn serie huisconcerten weer voort te zetten. Vanwege het beperkte aantal van 42 zitplaatsen zijn deze concerten alleen na uitnodiging bij te wonen. De bezoekers mogen vrijwillig een bijdrage deponeren in de grote antieke collectebus. De opbrengst daarvan is geheel bestemd voor Padre Colin MacInnes in het Zuid-Amerikaanse Ecuador, een geestelijke die ervoor zorgt dat 200 gehandicapte, zeer kansarme straatkinderen dagelijks een maaltijd en onderwijs krijgen.
[Deze bijdrage verscheen in verkorte vorm in het Reformatorisch Dagblad op 4 juni 2007]
Foto: Daniël Roth met zijn registranten, onder wie Jurjen de Vries (links)
Meer gegevens over het Saamhorigheidsorgel leest u HIER.
© 2007 www.orgelnieuws.nl
© 2007 foto: W.J. Eradus