Op vrijdag 6 juni 2008 nam de Hervormde Gemeente van Scherpenzeel (Gld). een nieuw orgel voor haar Grote Kerk in gebruik. Het instrument werd gebouwd door Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom.
Het Adema-orgel vervangt een orgel van J. de Koff & Zoon (24/II/P) dat in 1948 werd gebouwd nadat de kerk was hersteld van gedeeltelijke verwoesting door het opblazen van de kerktoren aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Bij die oorlogshandelingen ging het eerste orgel van deze kerk, een werk van J.C. Friedrichs uit 1822 (15/II/P), verloren. In 2002 werd besloten tot ‘vernieuwbouw’ van het De Koff-orgel. Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom kreeg hiertoe de opdracht en uiteindelijk groeide het project uit tot een nieuw orgel in Frans-romantische stijl met gebruikmaking van een deel van het pijpwerk (grondstemmen), een van de magazijnbalgen en delen van de orgelkas.
advertentie
De onderkas met de opstelling van de frontpijpen van het De Koff-orgel en de twee gebruikte zijpanelen in een neo-renaissancestijl (uit voorraad Adema, afkomstig van een Maarschalkerweerd-orgel, 1904), vormden de basis van het eclectische ontwerp van de in eiken uitgevoerde orgelkas. De vrijstaande speeltafel ‘en terrasse’ in 19e-eeuwse stijl is midden voor het orgel geplaatst, waarbij de organist ‘kerkinwaarts’ kijkt.
De mechanische tractuur is voorzien van een barkermachine voor het Groot Orgel en de manuaalkoppels. Evenals in het orgel van de Mozes & Aäronkerk te Amsterdam, waar Adema in de 19e eeuw de eerste barkermachine in Nederland plaatste, is de Scherpenzeelse barker zichtbaar werkend opgesteld achter een paneel met ruitjes in de onderkas onder de middentoren.
Alle werken hebben dubbele windladen: een lade voor de grondstemmen en een lade voor de combinatiestemmen (‘Jeux de combinaisons’: hogere stemmen en tongwerken). De combinatieladen zijn in te schakelen met behulp van voettreden. Voor het grotere pijpwerk dat niet op de lade is geplaatst, zijn moteursladen aangebracht. Het pedaal heeft nog een extra lade voor de Contrabas en de Openbas.
Een deel van het pijpwerk, waaronder de frontpijpen, is afkomstig uit het De Koff-orgel; het manuaalpijpwerk daarvan werd aangevuld met nieuwe pijpen voor fis3 en g3. Vier registers in bijpassende mensuur zijn afkomstig uit de voorraad van Adema. Het overige pijpwerk, waaronder alle tongwerken (in Franse factuur), is nieuw gemaakt.
Op vrijdagavond 6 juni werd het Adema-orgel officiëel in gebruik genomen met een improvisatieconcert door Otto M. Krämer en Gerben Mourik.
Dispositie
Groot Orgel C-g3
– grondstemmen
Bourdon 16
Praestant 8
Salicionaal 8
Fluit Harmoniek 8
Holpijp 8
Octaaf 4
Fluit Douce 4
– combinatiestemmen
Kwint 2 2/3
Octaaf 2
Mixtuur II-V
Cornet V discant
Trompet 8
Reciet Expressief C-g3
– grondstemmen
Vioolpraestant 8
Bourdon 8
Kwintatoon 8
Viola di Gamba 8
Vox Coelestis 8
Praestant 4
Basson-Hobo 8
Vox Humana 8
– combinatiestemmen
Fluit Harmoniek 4
Kwintfluit Harmoniek 2 2/3
Piccolo Harmoniek 2
Tertsfluit Harmoniek 1 3/5
Basson 16
Trompet Harmoniek 8
Klaroen Harmoniek 4
Pedaal C-f1
– grondstemmen
Contrabas 16
Subbas 16
Kwintbas 10 2/3
Openbas 8
Violoncel 8
– combinatiestemmen
Openfluit 4
Bazuin 16
Speelhulpen
• Als voettrede, van links naar rechts
Donder (‘Effet d’orage’)
Koppel Groot Orgel + Reciet grave (suboctaafkoppel)
Koppel Groot Orgel + Reciet
Pedaalkoppel Reciet
Pedaalkoppel Groot Orgel
Expressie Reciet (zweltrede, balanstrede)
Combinatiestemmen Groot Orgel
Combinatiestemmen Reciet
Combinatiestemmen Pedaal
Tremolo Reciet, fort & doux (tremulant in twee standen)
Tremolo Groot Orgel, fort & doux
• Als registertrekker
Barker G.O. af (ontkoppelt Groot Orgel van de barkermachine)
Expressie (handmatige bediening zwelkast, gekoppeld aan de zweltrede)
Meer informatie
© 2008 fotografie Orgelcie. Herv. Gem. Scherpenzeel / G. van Betlehem
